Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: EMRAH ATİLA
Danışman: POYRAZ MUSTAFA
Özet:ÖZET Bu tezde klasik ve çağdaş radikal kent-mekan kuramları çerçevesinde İstanbul’un Fatih İlçesinde bulunan ve Süleymaniye Camii’nin etrafında oluşmuş Süleymaniye Mahallesi’ndeki Nazır İzzet Efendi ve Fetva Yokuşu sokaklarında 2004-2019 arasında gerçekleşen mekânların yeniden üretiminin ve bu mekânsal üretimlerden sonra ortaya çıkan demografik dönüşümün nedenleri araştırılmıştır. Bu çerçevede önce kapitalizm ve mekanın üretimi ilişkisi, kapitalizmin devamını sağlamak için mekanın yeniden üretilmesi açısından incelenmiştir. Klasik kent kuramcılarının görüşleri özetlenmiş ve Chicago ekolünün temel yaklaşım ve tezlerine değinilmiştir. Radikal kent kuramcılarının görüşleri, özellikle Henri Lefebvre’in yaklaşımlarına odaklanılarak ele alınmış; bu bağlamda kapitalizmin şehir ve mekanları üretmesi, işgal ve tahrip etmesi incelenmiştir. İslam ve Osmanlı şehirlerinin genel nitelikleri izah edilerek, mekan-ekonomi ilişkisi, küreselleşmenin bir sonucu olarak ortaya çıkan mekânsal farklılaşmalar gibi konulara değinilmiştir. Araştırmada, İstanbul’un kültürel ve tarihi kimliği ile teknolojik gelişmelerin karşı karşıya gelmesiyle ortaya çıkan çöküntü mahalleler ve göç sorunu ilişkileri üzerinde durulmuştur. Özellikle Süleymaniye Mahallesi’nde bulunan sokaklardaki mekanların yeniden üretimi ile ortaya çıktıkları üzere, “buluşma mekanları” olarak kafeler olgusu açıklanmıştır. Nazır İzzet Efendi ve Fetva Yokuşu sokaklarında saha incelemesi yapılmış, bu sokaklardaki işletmeler ve işletmecilerin eylem ve fikirleri, ilgili kent ve mekan kuramları açısından değerlendirilmiştir. Çalışmada, bu sokaklarda 2004-2019 arasındaki dönüşüm ve mekanın üretimi süreçlerinin, kapitalizmin rekabet ve işgal karakteristiklerinden ziyade geleneksel İslam kentlerindeki pazar ekonomisi ve esnaflar arası yardımlaşma ve dayanışma gelenekleri çerçevesinde oluştuğu, mekanların yeniden üretimlerinde rasyonel sonuçlarla beraber irrasyonel sonuçların da ortaya çıktığı tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Henri Lefebvre, mekanın üretimi, İslam şehri, İstanbul Süleymaniye, çöküntü mahalle, sosyalleşme mekanları Uygulamalı Sosyoloji ABSTRACT This thesis examines the process of the reproduction of the spaces and the results emerged after these spatial productions that took place between 2004-2019 in the streets of Nazır İzzet Efendi and Fetva Yokuşu in the Süleymaniye District, which was formed around the Süleymaniye Mosque in Fatih District of Istanbul within the framework of classical and contemporary radical city-space theories. It also focuses on the reasons for the demographic transformation in those streets. In this context, firstly the relationship between capitalism and the production of space is elaborated in terms of ensuring the continuation of capitalism through reproduction of space. The views of classical urban theorists are summarized and the basic approaches and theses of the Chicago school are mentioned. The assessments of radical urban theorists are analyzed with a particular focus on Henri Lefebvre’s ideas on the production, occupation and destruction of cities and spaces by capitalism. This study also refers to the general characteristics of Islamic and Ottoman cities as well as issues like space-economy relation, spatial differentiations that emerged as a result of globalization. The relations between the cultural and historical identity of Istanbul, the decadent neighborhoods that emerged as a result of technological developments and the migration problems are also among the subject matters of this research. The phenomenon of cafes as "meeting places" has been described, as it emerged with the reproduction of the spaces on the streets in the Süleymaniye District. A field study was carried out on the streets of Nazır İzzet Efendi and Fetva Yokuşu, and the actions and ideas of the shopkeepers and cafe-owners in these streets are evaluated in terms of relevant urban and spatial theories. This research puts forth that rather than through the competition and occupation characteristics of capitalism, the transformation and the production of space in the streets of Nazır İzzet Efendi and Fetva Yokuşu between 2004-2019 occurred within the framework of the market economy and the traditions of cooperation and solidarity among the artisans in traditional Islamic cities. This study also ascertains that irrational results emerged along with the rational results in the processes of reproduction of spaces that took place in those streets. Keywords: Henri Lefebvre, the production of space, Islamic city, Istanbul Süleymaniye, decadent neighborhood, spaces of socialization İÇİNDEKİLER ÖZET . iii ABSTRACT. iv ÖNSÖZ. v İÇİNDEKİLER. vii GİRİŞ VE ARAŞTIRMA PROBLEMİNİN TANIMI . 1 1. KAPİTALİZM VE MEKANIN ÜRETİMİ. 4 1. 1. Şehir-Toplum İlişkisi . 4 1. 2. Kentsel Kimlik . 7 1. 3. Kentsel Mekan . 9 1. 4. Mekanın Üretimi . 12 1. 4. 1. Klasik Kent Kuramcıları ve Marx ile Engels’in Kent ve Mekana Ekonomi Politik Yaklaşımları . 14 1. 4. 2. Chicago Ekolü ve Ekolojik Kent Kuramı. 15 1. 4. 3. Çağdaş Radikal Kent ve Mekan Kuramları. 16 1. 4. 4. Henri Lefebvre ve Kapitalizmde Mekanın Üretimi. 18 1. 4. 5. Caminin Etrafında Kurulan İslam ve Osmanlı Şehirleri . 20 1. 4. 6. İslam ve Osmanlı Şehir Merkezlerinde Çarşı-Ahi Yapılanması . 22 1. 4. 7. Ötekiyle Müzakere Teşebbüsü ve Alternatif Bir Mekan Arayışı . 23 2. KÜRESELLEŞEN KENTLER, İSTANBUL’DA ÇÖKÜNTÜ-TARİHSEL MAHALLELER VE SOSYALLEŞME MEKANLARI OLARAK KAFELER. 25 2. 1. Şehir-Ekonomi İlişkisi . 25 2. 2. Küreselleşme ve Kentler . 27 2. 3. Sosyo-Mekansal Farklılaşma . 29 2. 4. İstanbul, Göç ve Mülteci Mekanları. 30 2. 5. İstanbul’un Tarihi Semtlerinde Çöküntü Mahalleler . 31 Uygulamalı Sosyoloji 2. 6. Tarı?hı? Mekânlarin Yenı?den İşlevlendı?rı?lmesı? . 36 2. 7. Kentte Kamusal Alan Kullanımı. 37 2. 8. Şehirde Sosyalleşme: Boş Zaman ve Buluşma Mekanları. 39 2. 9. Şehirde Sosyalleşme Mekanları Olarak Kafeler . 44 3. İSTANBUL SÜLEYMANİYE’DEKİ NAZIR İZZET EFENDİ VE FETVA YOKUŞU SOKAKLARINDA 2004-2019 ARASI GERÇEKLEŞEN MEKANSAL DÖNÜŞÜM . 48 3. 1. Araştırma Yöntemi. 48 3. 1. 1. Araştırma Türü, Stratejisi ve Veri Toplama Biçimi . 48 3. 1. 2. Evren ve Örneklem. 49 3. 1. 3. Mülakat Süreci ile Veri Toplama . 51 3. 2. Araştırma Bulguları. 52 3. 2. 1. Süleymaniye Külliyesi Bölgesinin Metruk ve Atıl Hale Gelme Süreci . 53 3. 2. 2. Mekanın Dönüşümünü Tetikleyen Unsur: Ağa Kapısı’nın Açılması . 54 3. 2. 3. Mekanın Kapitalist Üretimine Aykırı Bir Olgu: Ağa Kapısı’nın Yeni Kafelerin Açılmasına Aracılık Etmesi. 56 3. 2. 4. Mekanın Üretimi ve Demografinin Dönüşümü Birbirini Besliyor . 57 3. 2. 5. Mekanda Artan Canlılık ve Sağlanan Güvenlik . 59 3. 2. 6. Mevcut Esnaf Açısından Sokağın Avantajları ve Dezavantajları . 60 3. 2. 7. Süleymaniye’deki Dönüşme Esnekliğinin Nedenleri. 62 SONUÇ. 63 KAYNAKÇA. 66 EKLER. 75