Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: GÜLHAN GÜNDOĞDU
Danışman: Oya Şakı Aydın
Özet:ÖZET Merkezinde sağlık ve hastalık kavramlarının yer aldığı sağlık iletişimi, toplumda sağlığın geliştirilmesinde önemli bir alan olarak ortaya çıkmıştır. Büyük kitlelere sağlık enformasyonu yaymada kitle iletişim araçlarından özellikle televizyon uygun bir ortam oluşturmaktadır. Son zamanlarda sağlık enformasyonu erişiminde geleneksel medyadan yeni medyaya doğru bir yönelme gözlemlense de televizyon hala toplumun belli bir kesiminin enformasyon kaynağı olma özelliğini sürdürmektedir. Bu tez çalışmasında televizyon sağlık programları eleştirel sağlık iletişimi yönünden analiz edilmektedir. Bu doğrultuda çalışmada eleştirel söylem analizi kullanılmıştır. Eleştirel söylem analizi çoklu yöntem yaklaşımını içermektedir. Bundan dolayıdır ki araştırmada iki evren ve iki analiz yöntemi kullanılmıştır. Türkiye’de ana akım medya kanallarında yayınlanan televizyon sağlık programlarından amaçsal örneklem yöntemiyle 5 bölüm seçilmiştir. Programlar, Teun A. Van Dijk’in haber metinlerinin eleştirel söylem çözümlemesinde kullandığı “makro yapı ve mikro yapı” modeline uyarlanarak analiz edilmiştir. Çalışmanın ikinci evreni olan izleyici yorumlarında ise toplamda 30 katılımcıdan oluşan 6 odak grup, çalışmanın örneklemini oluşturmuştur. Odak grup analizinde Stuart Hall’un “kodlama/kodaçımlama” modeli kullanılmıştır. Bu çalışmada televizyon sağlık programları; toplumda sağlık eşitsizliğinin giderilmesindeki ve sağlığın sosyal belirleyicilerinin toplumda farkındalığının gelişmesindeki etkisi, programlarda yapılan söylem ve anlatım dilinin bireyi ve toplumu nasıl ikna ettiğini ve programlarda yapılan sağlık iletişiminin bireyselleştirici doğasının söylemde ne şekilde ifade edildiğini içeren araştırmanın soruları çerçevesinde analiz edilmiştir. Araştırmada elde edilen bulgulara göre: Televizyon sağlık programlarında yapılan sağlık iletişimi, sağlıklı yaşam söylemi üzerinden hastalık yerine sağlık olgusunu görmektedir. Sağlık sorunlarını ve çözümlerini bireysel tutum ve davranışlara bağlayarak açıklamaktadır. Bireyin ve toplumun sağlığını etkileyen, sağlığın sosyal belirleyicilerini görmemektedir. Sonuç olarak toplumda var olan sağlık eşitsizliğini gidermek yerine, neo-liberal tüketim ilişkilerinin yeniden üretildiği ve hakimiyetin belli bir alanda (hekim, tıp teknolojisi, ilaç endüstrisi ve medya) sürdürülmesine katkı sağlayan ideolojik bir yaklaşımda yapılandırıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar kelimeler: Eleştirel sağlık iletişimi, Televizyon sağlık programları, Eleştirel söylem analizi, Odak grup ABSTRACT Health communication, in which the concepts of health and disease are at its center, has emerged as an important field in the development of health in society. Mass media, especially television, creates a convenient medium for disseminating health information to large masses. Although there has been a tendency towards new media from traditional media in accessing health-related information lately, television still continues to be an information source for a certain segment of the society. In this thesis, television health programs are analyzed in terms of critical health communication. In this direction, critical discourse analysis was used in the study. Critical discourse analysis includes a multi-method approach. For this reason, two data sets and two analysis methods were used in the study. 5 episodes were selected from the television health programs broadcast on the mainstream media channels in Turkey by the purposive sampling method. The selected program sections were analyzed by the “macro” and “micro” model used by Teun A. Van Dijk in the critical discourse analysis of news contents. Regarding the viewers, which is the second data set, 6 focus groups consisting of 30 participants in total formed the sample of the study. Viewers’ comments were analyzed according to Stuart Hall's "encoding /decoding" model. In this study, television health programs were analyzed in the context of the research questions, which are; What is the effect of television health programs on eliminating health inequality and on the development of awareness of the social determinants of health in society? How does the discourse and expression language in television health programs convince the society and the individual? How is the individualizing nature of health communication made in television health programs expressed in the discourse? According to the findings obtained in the research: Health communication in television health programs sees the phenomenon of health rather than disease through the discourse of healthy life. It sees the attitudes and behaviors of the individual in the solution of health problems. It does not see the social determinants of health that affect the health of the individual and society. As a result, instead of eliminating the existing health inequality in the society, it has been concluded that neo-liberal consumption relations are reproduced and structured in an ideological approach that contributes to the maintenance of dominance in a certain field such as physician, medical technology, pharmaceutical industry, and the media. Keywords: Critical health communication, Television health programs, Critical discourse analysis, Focus group İÇİNDEKİLER ÖZET . i ABSTRACT . iii ÖNSÖZ . v TABLO LİSTESİ . x GRAFİK LİSTESİ . xi GÖRSEL LİSTESİ . xii KISALTMALAR . xiii GİRİŞ . 1 BİRİNCİ BÖLÜM . 15 1. SAĞLIK, HASTALIK KAVRAMLARI VE SAĞLIK İLETİŞİMİNE GENEL BAKIŞ . 15 1. 1. Kavramsal Olarak Sağlık . 15 1. 2. Hastalık ve Rahatsızlık Olgularının Tanımlanması . 17 1. 2. 1. Biyomedikal Model . 20 1. 2. 2. Biyopsikososyal Model . 21 1. 3. Sağlık İletişimi ve Kavramın Ortaya Çıkışı . 22 1. 3. 1. Mikro Düzeyden Makro Düzeye Sağlık İletişimi Boyutları . 27 1. 3. 1. 1. Sağlıkta Kişilerarası ve Hasta-Hekim İletişimi . 27 1. 3. 1. 2. Sağlıkta Grup İletişimi . 31 1. 3. 1. 3. Sağlık İletişiminde Kitlesel İletişim . 32 1. 4. Sağlık İletişimi Modelleri . 35 1. 4. 1. Semiyotik Model . 35 1. 4. 2. İkna Modeli . 36 1. 4. 3. Fenomenolojik Model . 37 1. 4. 4. Sibernetik Model . 37 1. 4. 5. Sosyo-Kültürel Model . 38 1. 4. 6. Eleştirel Yaklaşım Modeli . 38 1. 5. Sağlık İletişiminde Kullanılan Yöntemler . 39 1. 5. 1. Sosyal Pazarlama . 40 1. 5. 2. Medyada Savunuculuk . 41 1. 5. 3. Halkla İlişkiler . 43 1. 5. 4. Müzakere . 44 1. 6. Sağlık Davranışı Teorileri . 47 1. 6. 1. Sağlık İnanç Modeli Teorisi . 47 1. 6. 2. Nedenli Eylem Teorisi . 49 1. 6. 3. Sosyal Öğrenme ve Biliş Teorisi . 50 1. 6. 4. Yeniliklerin Yayılması Teorisi . 51 İKİNCİ BÖLÜM . 54 2. ELEŞTİREL SAĞLIK İLETİŞİMİ, SAĞLIĞIN EKONOMİ POLİTİĞİ VE BEDENİN DENETİMİ . 54 2. 1. Egemen Sağlık İletişimi . 54 2. 1. 1. Egemen Sağlık İletişiminde Kullanılan Teori ve Yöntemlere Genel Bakış . 55 2. 2. Eleştirel Sağlık İletişiminin Ortaya Çıkışı . 58 2. 3. Sağlık ve Ekonomi Politik . 62 2. 3. 1. Sağlık Uygulamalarının Ekonomi Politikalarındaki Yeri . 62 2. 3. 2. Neo-liberalizm ve Kamunun Söz Hakkı Yitimi . 65 2. 4. Tüketim Nesnesi Olarak Sağlığın Metalaşması . 70 2. 5. Sağlığın Sosyal Belirleyicileri ve Sağlık Eşitsizliği . 72 2. 6. Ekonomik Sermaye ve İktidarın Yeniden Üretim Alanı Olarak Beden . 78 2. 7. Sağlık ve Sağlık Uygulamalarında Eleştirel Yaklaşıma Katkılar . 82 2. 7. 1. Michel Foucault: İdeolojinin Yeniden Üretimi, Beden ve Biyo-iktidar . 83 2. 7. 2. Ivan Illich: “Hayatta Kalmanın Garantisi Tıbbi Hegemonyadan Geçer” . 87 2. 8. Sağlığın Tıbbileştirilmesi: Artık Yaşama Dair Her Şey Sağlık(sızlık) Konusudur . . 91 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM . 96 3. SAĞLIK ENFORMASYONU VE MEDYA . 96 3. 1. Geleneksel Medyada Sağlık Enformasyonu . 98 3. 1. 1. Yazılı Basında Sağlık Enformasyonu . 98 3. 1. 2. Görsel İşitsel Medyada Sağlık Enformasyonu . 100 viii 3. 2. İnternet ve Sosyal Medyada Sağlık Enformasyonu . 105 3. 3. Enformasyon Çağında Çoklu Okuryazarlık . 109 3. 3. 1. Medya Okuryazarlığı . 110 3. 3. 1. 1. Eleştirel Medya Okuryazarlığı . 118 3. 3. 2. Enformasyon ve İletişim Teknolojileri/Dijital Okuryazarlığı . 121 3. 3. 2. 1. Dijital Bölünme . 124 3. 3. 3. Sağlık Okuryazarlığı . 128 3. 3. 3. 1. Türkiye’de Sağlık Okuryazarlığı Uygulamaları . 134 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM . 138 4. METODOLOJİ . 138 4. 1. Araştırmanın Problemi . 138 4. 2. Araştırmanın Amacı . 139 4. 3. Araştırmanın Önemi . 140 4. 4. Araştırma Soruları . 141 4. 5. Araştırmanın Sınırlılıkları . 141 4. 6. Araştırmanın Etiği . 142 4. 7. Araştırmanın Evreni . 142 4. 8. Araştırma Yöntemi . 142 4. 8. 1. Eleştirel Söylem Analizi . 143 4. 8. 2. Odak Grup Görüşme Yöntemi . 145 4. 8. 3. Stuart Hall: Kodlama/Kodaçımlama Modeli . 147 4. 9. Analiz Bulguları ve Yorum . 149 4. 9. 1. Televizyon Sağlık Programlarının Analiz Edilmesi . 150 4. 9. 1. 1. Bulgularının Analizi . 153 4. 9. 1. 2. Televizyon Sağlık Programları Analizinin Genel Değerlendirmesi . . 199 4. 9. 2. Odak Grup Görüşme Analizi . 203 4. 9. 2. 1. Odak Grup Görüşme Katılımcıları Belirleme Süreci ve Saha . 203 4. 9. 2. 2. Odak Grup Görüşme Katılımcıları Demografik Bulguları . 205 4. 9. 2. 3. Odak Grup Görüşme Bulgularının Analizi . 214 4. 9. 2. 4. Odak Grup Görüşme Analizinin Genel Değerlendirmesi . 225 SONUÇ ve ÖNERİLER . 228 KAYNAKÇA . 243 EKLER . 270