Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Dış Ticaret Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: ALİ EMRE İŞLEK
Danışman: İYİGÜN NECLA ÖYKÜ
Özet:ÖZET Dünya siyasi sınırlarının yeniden çizilmesi, ticari blokların kurulması, ikili ve bölgesel ticaret anlaşmaları, Dünya Ticaret Örgütünün kuruluşu ve ülkeler arası ticaret kurallarının düzenlenmesi ile yeni tüketim pazarlarının açılması, ihracatçı işletmeler için yepyeni fırsatlar yaratmıştır. Türkiye; 24 Ocak 1980 kararları ile “ithal ikameci” politikaların yerine döviz girişi sağlayacak, ihracata dayalı bir ekonomik model benimsemiştir. Alınan bu kararlar ve bugünlere kadar süregelen çalışmalar sonucunda Türkiye 1980 yılında gerçekleştirdiği yaklaşık 3 Milyar ABD doları ihracat rakamından 2019 yılı sonu itibari ile yaklaşık 172 Milyar ABD doları ihracat rakamına ulaşmıştır. Fakat aynı zaman diliminde dış ticaret açığımız da artmıştır. Bu dengenin ihracat lehine oluşabilmesinde, işletmelerin daha fazla yenilikçi ve girişimci olmalarının oldukça pozitif etki yaratabileceği değerlendirilmiştir. Bu araştırmada öncelikle Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından her yıl yayınlanan ilk 1. 000 ihracatçı firma listesinde 2013 ile 2018 yılları aralığında kesintisiz olarak yer alan firmalar tespit edilmişlerdir. Daha sonra doğru bir ölçüm yapabilmek için bu 6 yıl içerisinde yine kesintisiz olarak ihracat satış ve toplam satış verilerini TİM ile paylaşan toplamdaki 97 firma listeden ayıklanmıştır. Ve son olarak bahsi geçen bu gurup içerisinden 2014 ile 2018 yılları aralığındaki ihracat satışları ve ihracat yoğunlukları birlikte artan ve azalan firmalar derlenmiştir. Böylece, ihracat performansı ölçümü literatüründe en çok kullanılan iki objektif finansal ölçeğin birlikte kullanılması ile iki ayrı kategori altında toplanan işletmeler için, otantik liderlik algısı ile yenilikçilik davranışı ve girişimcilik yönelimi arasındaki ilişki ve nihayetinde otantik liderlik algısının yenilikçilik davranışı üzerindeki etkisinde girişimcilik yöneliminin rolü hem ihracat performansı artan firmalar kategorisi için hem de ihracat performansı azalan firmalar kategorisi için ayrı ayrı araştırılabilmiştir. Araştırmanın sonucunda her iki kategori için otantik liderlik algısının hem yenilikçilik davranışı hem de girişimcilik yönelimi üzerinde anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişkisi olduğu ortaya çıkmıştır. Yine her iki kategori için otantik liderlik algısının yenilikçilik davranışı üzerindeki etkisinde girişimcilik eğiliminin anlamlı bir aracılık rolünün olmadığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: İhracat, İhracat Performansı, Otantik Liderlik, Yenilikçilik Davranışı, Girişimcilik Yönelimi ABSTRACT The redrawing of world political borders, the establishment of trade blocks, bilateral and regional trade agreements, the establishment of the World Trade Organization, the establishment of inter-country trade rules and the opening of new consumption markets have created new opportunities for exporting businesses. Then an export-based economic model was implemented that would allow foreign currency entry in place of "imported substitute" policies. As a result of all these efforts, Turkey has reached approximately 172 billion dollars export figure as of the end of 2019 from approximately 3 billion dollars in 1980. In order for this balance to occur in favor of exports, it has been evaluated that it will have a positive effect on enterprises to become more innovative and entrepreneurial. In this research, the first 1,000 exporting companies published by the Turkish Exporters' Assembly (TİM) each year were identified which were continuously in the list between 2013 and 2018. Then, in order to make an accurate measurement, a total of 97 companies that shared export sales and total sales data continuously during these 6 years were extracted from the list of TİM. And finally, companies whose export sales and export intensities increased and decreased together between 2014 and 2018 were also compiled. Thus, the relationship between authentic leadership perception and innovation behavior and entrepreneurship orientation, and ultimately the role of entrepreneurship orientation in the impact of authentic leadership perception on innovation behavior could be investigated separately both for the category of companies with improved and reduced export performance, for the use of the two most commonly used objective financial scales in the export performance measurement literature. As a result of the research, it was revealed that authentic leadership perception has a significant and positive relationship on both innovation behavior and entrepreneurship orientation for both categories. It was also revealed that entrepreneurial orientation does not have a significant mediating role in the effect of authentic leadership perception on innovation behavior for both categories. Keywords: Export, Export Performance, Authentic Leadership, Innovation Behavior, Entrepreneurship Orientation. İÇİNDEKİLER Sayfa No. ÖZET ……………………………………………………………………………. iii ABSTRACT ……………………………………………………………………. iv ÖNSÖZ …………………………………………………………………………. v İÇİNDEKİLER …………………………………………………………………. vi TABLOLAR LİSTESİ …………………………………………………………. xi ŞEKİL LİSTESİ ………………………………………………………………. xiv KISALTMALAR ………………………………………………………………. xv GİRİŞ ……………………………………………………………………………. 1 1. İHRACAT PERFORMANSI İLE İLGİLİ KAVRAMSAL ÇERÇEVE. 4 1. 1. İhracat Performansının Tanımı …………………………………………. 4 1. 2. İhracat Performansı Kavramı ve Önemi …………………………………. 5 1. 3. İhracat Performansının Belirleyicileri ……. ……………………………. 6 1. 4. İhracat Performansının Ölçümü ve Kullanılan Ölçekler ………………… 6 1. 4. 1. Objektif (Nesnel) Ölçekler ………………………………………. 8 1. 4. 2. Sübjektif (Öznel) Ölçekler ………………………………………. 10 1. 4. 3. Çoklu Ölçek Yapısı Kullanılan İhracat Performansı Ölçekleri……13 1. 4. 3. 1. Aviv Shoham Ölçeği ……………………………………. 13 1. 4. 3. 2. EXPERTF Ölçeği ……………………………………. 14 1. 5. İhracat Performansı Ölçeklerinin Seçimi ve Kullanım Alanları …………. 15 1. 6. İhracat Performansının Bu Araştırmada Kullanılan Değişkenler ile İlişkilendirildiği Araştırmalar…………. …………………. …. ……………. 17 2. OTANTİK LİDERLİK İLE İLGİLİ KAVRAMSAL ÇERÇEVE . ……… 19 2. 1. Otantik Liderlik Tanımı Ve Literatürde Yapılmış Olan Belli Başlı Çalışmalar ………………. ………………………………………………. 20 2. 2. Otantik Liderlik Kavramı ve Önemi ……………………………………. 23 2. 3. Otantik Liderliğin Alt Boyutları …………………………………………. 27 2. 3. 1. Öz-Farkındalık ……………………………………………………. 28 2. 3. 2. İlişkisel Şeffaflık …………………………………………………. 31 2. 3. 3. Dengeli Değerlendirme …………………………………………… 32 2. 3. 4. İçselleştirilmiş Ahlak Anlayışı ……………………………………. 34 2. 4. Otantik Liderliğin Unsurları ……………………………………………. 35 2. 4. 1. Otantik Liderliğe Özgü Karar Verme Süreci ………………. …… 36 2. 4. 1. 1. Ahlaki ve Etik İkilemlerin Farkındalığı …………………. 36 2. 4. 1. 2. Alternatiflerin Değerlendirilmesi ve Sorgulanması …. …. 36 2. 4. 1. 3. Otantik Bir Şekilde Davranma Niyeti …. ………………. 37 2. 4. 2. Liderin Öz-Bilinç ve Duygularını Yönetebilmesi …………………37 2. 4. 3. Liderin İzleyenlerde Öz Farkındalık ve Dengeleme Becerisi Geliştirmesi ………………………………………. ……………. 38 2. 4. 4. Örgütsel Bağlılık …………………………………………………. 38 2. 5. Otantik Liderlik Algısının, Yenilikçilik Davranışı Ve Girişimcilik Eğilimi ile İlişkilendirildiği Literatürde Yer Alan Araştırmalar ………… 39 3. YENİLİKÇİLİK DAVRANIŞI İLE İLGİLİ KAVRAMSAL ÇERÇEVE. 42 3. 1. Yenilikçilik Tanımı ve Literatürde Yapılmış Olan Belli Başlı Çalışmalar. 43 3. 2. Yenilikçilik Kavramı ……………………………………………………. 47 3. 3. Yenilik Türleri …………………………………………………………… 49 3. 3. 1. Ürün Yeniliği ……………………………………………………. 50 3. 3. 2. Süreç Yeniliği . …………………………………………………. 51 3. 3. 3. Pazarlama Yeniliği ………………………………………………. 52 3. 3. 4. Organizasyonel Yenilik …………………………………………. 53 3. 4. Türkiye’nin Ülke olarak Yenilikçilik Göstergeleri ………………………. 54 3. 4. 1. Yüksek Teknoloji İhracatı ………………………………………… 54 3. 4. 2. Küresel İnovasyon Endeksi ………………………………………. 56 3. 5. Yenilikçilik Süreci ………………………………………………………. 58 3. 5. 1. İhtiyacın Belirlenmesi ……………………………………………. 60 3. 5. 2. Fikir Üretimi, Seçimi ve Kavramsallaştırılması …………………. 60 3. 5. 3. Fikirlerin Test Edilmesi ve Uygulanması…………………………. 61 3. 5. 4. Fikirlerin Ticarileştirilmesi ………………………………………. 61 3. 5. 5. Sonuçların Değerlendirilmesi ……………………………………. 62 3. 6. Yenilikçilik ile ilgili Kamu, Özel Sektör ve Araştırma Kurumları Destekleri ve Teşvikleri ……………………………………… 62 3. 7. Yenilikçilik Davranışının Otantik Liderlik İle İlişkilendirildiği Literatürde Yer Alan Araştırmalar……. …………………………………. 63 4. GİRİŞİMCİLİK YÖNELİMİ İLE İLGİLİ KAVRAMSAL ÇERÇEVE…. 65 4. 1. Girişimcilik Yönelimi Tanımı Ve Literatürde Yapılmış Olan Belli Başlı Çalışmalar ………………………………………………………………. 66 4. 2. Girişimcilik Yönelimi Kavramı ve Önemi ………………………………. 69 4. 3. Girişimcilik Yönelimi Boyutları …………………………………………. 69 4. 3. 1. Yenilikçilik ……………………………………………………. 71 4. 3. 2. Risk Alma ………………………………………………………… 73 4. 3. 3. Proaktif Davranma ………………………………………………. 73 4. 3. 4. Özerklik ……………………………………………………………74 4. 3. 5. Rekabetçi Agresiflik ……………………………………………… 75 4. 3. 6. Öğrenme Yönlülük, Başarı Yönlülük ve Kişisel İnisiyatif Alma …………………………………………………………. 76 4. 4. Çevresel faktörlerin Girişimcilik Yönelimine Etkisi ……………………. 77 4. 5. Örgütlerin Girişimcilik Yönelimini Etkileyen Unsurlar …………………. 77 4. 5. 1. Örgütlerin Girişimcilik Yönelimini Etkileyen İçsel Unsurlar ……………………………………………………. 77 4. 5. 2. Örgütlerin Girişimcilik Yönelimini Etkileyen Dışsal Unsurlar …………………………………………………… 80 4. 6. Kültür Boyutunun Girişimcilik Yönelimine Etkisi ………………………. 81 4. 7. Türkiye’nin Küresel Girişimcilik ve Rekabet Endekslerindeki Yeri . 83 4. 8. Girişimcilik Yöneliminin Otantik Liderlik Algısı İle İlişkilendirildiği Literatürde Yer Alan Araştırmalar ………………………………………. 85 5. FARKLI İHRACAT PERFORMANSINA SAHİP İŞLETMELERDEKİ OTANTİK LİDERLİK ALGISININ YENİLİKÇİLİK DAVRANIŞI ÜZERİNDEKİ ETKİSİNDE GİRİŞİMCİLİK YÖNELİMİNİN ROLÜ …… 86 5. 1. Araştırmanın Amacı ……………………………………………………… 86 5. 2. Araştırmanın Evreni, Örneklemi ve Yöntemi ………. …………………. 86 5. 2. 1. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi …………. ……………………. 86 5. 2. 2. Araştırmanın Yöntemi ………. …………………………………. 89 5. 3. Araştırmada Kullanılan Ölçekler ………………………………………… 89 5. 3. 1. Otantik Liderlik Ölçeği …………………………………………. . 90 5. 3. 2. Yenilikçilik Davranışı Ölçeği ……………………………………. 90 5. 3. 3. Girişimcilik Yönelimi Ölçeği ……………………………………. 91 5. 3. 4. İhracat Performansı Ölçeği ………………………………………. 91 5. 4. Araştırmanın Modeli ve Hipotezleri ……………………………………. 92 5. 4. 1. Araştırmanın Modeli ………………………………………………. 92 5. 4. 2. Araştırmanın Hipotezleri …………………………………………. 93 5. 5. Araştırmada Kullanılan Yöntem, Verilerin Analizleri ve Bulgular ……… 93 5. 5. 1. Yöntem ve Verilerin Analizi ……………………………………. 94 5. 5. 2. Bulgular ……………………………………………………………. 98 5. 5. 2. 1. Demografik Değerler ……………………………………. 98 5. 5. 2. 2. Otantik Liderlik Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Analizleri ……………………………………………. 99 5. 5. 2. 3. Yenilikçilik Devranışı Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Analizleri ……………………………………………. 102 5. 5. 2. 4. Girişimcilik Yönelimi Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Analizi ………………………………………………. 104 5. 5. 2. 5. Otantik Liderlik, Yenilikçilik Davranışı ve Girişimcilik Yönelimi Ölçeklerinin Aritmetik Ortalamalarının İhracat Performansına Göre İncelenmesi . ………………………109 5. 5. 2. 6. Korelasyon Analizi Tablosu ……………………………. 113 5. 5. 2. 7. Girişimcilik Yöneliminin Aracılık Etkisi ………………. 114 6. SONUÇ VE ÖNERİLER……………………………………………………. 120 KAYNAKÇA ……………………………………………………………………128 EK-1…………………………………………………………………………. 154 ÖZGEÇMİŞ . ……………. ……………………………………………………160