Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2015
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: MURAT ŞENOĞLUGİL
Danışman: ÖKE MİM KEMAL BÜLENT
Özet:Nesturiler, Doğu Hıristiyanlığı denilen ilk Hıristiyanlardandır. Nesturilik dinsel bir ayrımdır ve kendilerini Asuri olarak kabul etmektedirler. Yani etnik olarak Güneydoğu Bölgesi'nde tarihte kurulmuş olan Asur devletinin mirasçısı olarak görmektedirler. Nesturiler yaşadıkları coğrafi bölge nedeni ile uzun yıllardır esas olarak Kürtlerle birlikte yaşamaktadırlar. İlişkileri olumlu ya da olumsuz anlamda daha çok Kürtlerle olmuştur. Nesturiler üzerine özellikle 19. yy. ortalarına doğru misyonerlik faaliyetleri başlamıştır. Özellikle Rus, Amerika ve İngiliz misyonerler sayesinde Nesturi-Kürt ilişkileri sarsılmaya başlamıştır. Amerikan misyonerleri Nesturileri Osmanlı İmparatorluğuna karşı isyana sürüklemeleri ve İngiliz - Rusya yakınlaşması büyük çapta karmaşaya neden olmuştur. Bu arada Amerikan misyonerler İran’daki faaliyetlerini arttırarak burada bir Protestan Nesturi Cemaati meydana getirmeyi başardılar. Bu cemaat uzun bir aradan sonra İngiliz misyonerlerin etkisiyle Nesturi Patriğine büyük ilgi göstermiştir. 1898’de Urmiye’de Rus Ortodoks misyonunun kurulmasıyla İran Nesturileri kitleler halinde Rus Ortodoks Kilisesi’ne geçmeye başladılar. Nesturiler I. Dünya Savaşı’nda vatandaşı oldukları Osmanlı Devleti’ne karşı, önce Rusya’nın, sonra da İngiltere’nin saflarında çarpıştılar. 1. Dünya Savaşı öncesi Van Valisinin davetine icabet eden Nesturi Patriğinden Vali tarafından olası bir savaşta Osmanlı tarafında bulunmaları, en azından tarafsız olmaları istenmiştir. Patriğin olumlu veya olumsuz bir cevap vermeden davetten ayrılmasının akabinde tarafsızlık politikası güden öz amcasını öldürtmüştür. Savaş esnasında Rus kumandanlarla anlaşarak 10 Mayıs 1915’te Nesturi halkı için seferberlik ilan etmiştir. Böylelikle Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanma başlamıştır. Bu ayaklanma ile Van’ın Ruslar tarafından işgaline zemin hazırlayan Nesturiler bazı Kürt aşiretlerle de birleşerek Müslüman halka zarar vermiştirler. Rusların geri çekilmesiyle Nesturiler de İran’a kaçtılar ve kaçarken de geçtikleri yerleşim yerlerini yakıp yıktılar. Daha sonra İngiliz misyonerlerin etkisi altında kalan Nesturiler, Lozan Konferansı’nda alt komisyonlara havale edilen azınlıklar konusunda değinilmiş ve tekrar Türkiye’ye dönmeleri teklifi İngiliz delegeler tarafından dile getirilmiştir. İngiltere kurtulmak istediği Hıristiyan sığınmacıları 1918-1922 yılları arasında “yerleştirme” ve “hayatlarını kurtarma” politikası çerçevesinde, 20-25 bin kadarını Musul Vilayeti’nin kuzeyine ve Hakkâri’ye yerleştirmiş, geri kalanların çoğu Kürt saldırıları ve kötü hayat şartları yüzünden ölmüştür. Lozan sonrasında Musul meselesinin görüşüldüğü Haliç Konferansı’nda İngiltere, Nesturi'lere yurt olarak verilmesi için Hakkâri Vilayetine ait 3.500 km2 alanın Irak’a bırakılmasını istemiştir. Türkiye bu isteği, Nesturîlerin nüfus olarak azınlıkta olduğu ve Türk yönetimine karşı silahlı ayaklanmalarını göstererek reddetmiştir. Haliç Konferansı’nda Musul meselesi, taraflar arasında bir çözüme kavuşmamış ve İngiltere’nin sorunu Milletler Cemiyeti’ne taşındığı günün ertesinde, 7 Ağustos 1924’te, Hakkâri bölgesinde Hakkari Valisi kaçırılarak Nesturi İsyanı meydana gelmiştir.12 Eylül 1924’te başlayan operasyon sonucunda 24 Eylülde Nesturiler kaçmak zorunda kalmış ve 2 Ekimde operasyon sonlandırılmıştır. Ülke Musul Meselesiyle uğraşırken İngiltere bilinçli olarak Nesturileri İsyana teşvik etmiştir. 5 Haziran 1926’da Türkiye, İngiltere ve Irak Hükümetleri arasında yapılan Ankara Antlaşması ile Türkiye ve Irak arasındaki sınır küçük değişiklikler yapılmasına rağmen İngiltere’nin istediği biçimde çizilmiştir.