Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Finans Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: FEVZİ ÖZTÜRK
Danışman: ERSOY HİCABİ
Özet:ÖZET Yatırımcının satış anında sahip olmadığı bir menkul kıymeti satması anlamına gelen açığa satış uzunca bir süredir finansal piyasalarda alternatif bir yatırım stratejisi olarak kullanılmaktadır. Finansal piyasaların gelişmesiyle birlikte açığa satış işlemleri kullanım amacı bakımından daha kompleks bir hal almıştır. Hisse senedi piyasalarına etkisi nedeniyle açığa satış işlemleri uzunca bir süredir tartışılmaktadır. Açığa satış işlemleriyle ilgili literatürde temelde üç farklı yaklaşım bulunmaktadır. Bunlar, açığa satışın piyasalar için faydalı olduğunu savunanlar, piyasalar için bozucu etki yaptığını savunanlar ve her iki görüşün de sentezi olan piyasalar için gerekli olduğunu ancak kontrol altına alınması gerektiğini savunanlardır. Çalışmada açığa satış stratejileri ve piyasalar üzerindeki etkileri literatür ve piyasa gerçekleşmeleri üzerinden incelenmiştir. Hisse senedi piyasalarında yapılan açığa satış işlemlerinin bir nevi tamamlayıcısı olan ödünç menkul kıymet işlemleri, gelişim ve etkileşim bakımından uygulamada doğrudan açığa satış işlemlerinden etkilenmektedir. Ödünç pay piyasaları bir noktada açığa satış işlemlerinin tamamlayıcıları olarak da kabul edilmektedir. Ödünç işlemlerinde karşılaşılan riskler düşük yoğunlukta ve yönetilebilir risklerdir. Türkiye piyasalarında gerçekleştirilen ödünç pay işlemlerinin büyük bir çoğunluğu tezgahüstü piyasalarda gerçekleştirilmektedir. Bu durum ise finansal karar alıcıların, piyasalara yönelik düzenlemelerinin hayata geçirilmesini aksatmaktadır. Bu noktada Takasbank bünyesinde faaliyet gösteren ve organize bir piyasa olan Ödünç Pay Piyasası’nın gelişimi oldukça önem arz etmektedir. ÖPP’de 2015 -2019 yıllarını kapsayan beş yılık veri seti kullanılarak bu piyasanın etkinliği ve işlemleri analiz edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Açığa Satış, Ödünç Menkul Kıymet, Ödünç Pay Piyasası, Merkezi Karşı Taraf (MKT), Finansal Sistem ABSTRACT Short selling, which means the sale of a security that is not owned, has been used as an investment strategy in financial markets for many years. With the development of financial markets, short selling transactions have become more complex in terms of their intended use. Short selling transactions have been discussed for a long time due to their effect on stock markets. There are basically three different approaches in the literature on short selling transactions. Those who argue that short selling is beneficial for markets, those who argue that it has a distorting effect on the markets, and those who argue that it is necessary for markets that are a synthesis of both views, but should be taken under control. In the study, short selling strategies and their effects on the markets are examined through the literature and market realizations. Securities lending, which is a complement to short selling transactions in stock markets, is affected by short selling transactions. Securities lending markets are also regarded as complementary to short selling transactions. Risks encountered in securities lending transactions are low-density and manageable. A majority of the realized securities lending transactions are carried out in Turkey markets in OTC markets. This situation hinders the implementation of the regulations of financial decision makers regarding the markets. At this point, the development of the Securities Lending Market (SLM), which is an organized market operating within Takasbank, is very important. The efficiency and operations of this market have been analyzed using a five-year data set covering the years 2015-2019. Keywords: Short selling, Securities lending, Securities Lending Market, Central Counterparty (CCP), Financial System İÇİNDEKİLER ÖZET. v ABSTRACT. vi TABLO LİSTESİ. iii ŞEKİL LİSTESİ. iv KISALTMALAR . v GİRİŞ . 1 BİRİNCİ BÖLÜM FİNANSAL SİSTEM 1. 1. Finansal Piyasa Türleri. 7 1. 1. 1. Para Piyasaları. 9 1. 1. 2. Sermaye Piyasaları. 11 İKİNCİ BÖLÜM AÇIĞA SATIŞ 2. 1. Açığa Satışın Tanımı. 14 2. 2. Açığa Satışın Tarihi . 16 2. 3. Açığa Satışın Türleri. 21 2. 3. 1. Normal Açığa Satış. 21 2. 3. 2. Çıplak Açığa Satış. 21 2. 4. Açığa Satış Uygulamaları . 23 2. 4. 1. Spekülatif Amaçlı Açığa Satış. 23 2. 4. 2. Arbitraj Amaçlı Açığa Satış. 25 2. 4. 3. Korunma (Hedging) Amaçlı Açığa Satış. 26 2. 4. 4. Vergisel Amaçlı Açığa Satış. 27 2. 5. Açığa Satışın Piyasalara Etkisi . 28 2. 5. 1. Açığa Satışın Piyasalara Olumlu Etkileri. 30 2. 5. 1. 1. Likidite Sağlama Etkisi. 30 2. 5. 1. 2. Aşırı Fiyat Dalgalanmalarını (Volatilite) Azaltır. 31 2. 5. 1. 3. Fiyat Etkinliği Sağlar . 32 2. 6. 2. Açığa Satışın Piyasalara Olumsuz Etkileri . 33 2. 6. 2. 1. Piyasa Dengesini Bozucu (Short Squeeze) Etkisi. 33 2. 6. 2. 2. Fiyatların Düşüşünü Hızlandırır. 34 2. 6. 2. 3. Manipülasyonu Kolaylaştırır. 35 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÖDÜNÇ MENKUL KIYMET İŞLEMLERİ 3. 1. Ödünç Menkul Kıymet İşlemlerinin İşleyişi. 41 3. 1. 1. Klasik Bir Ödünç Menkul Kıymet İşlemi . 45 3. 2. Ödünç Menkul Kıymet İşleminden Doğan Haklar . 46 3. 3. Ödünç Menkul Kıymet Verilme Nedenleri. 47 3. 4. Ödünç Menkul Kıymet Alma Nedenleri. 49 3. 5. Ödünç Menkul Kıymet İşlemlerinin Yararları. 51 3. 6. Ödünç Menkul Kıymet İşlemlerindeki Riskler. 52 3. 6. 1. Kredi Riski. 53 3. 6. 1. 1. Karşı Taraf Riski. 54 3. 6. 1. 2. Teminat Riski. 55 3. 6. 2. Operasyonel Risk . 57 3. 6. 3. Likidite Riski . 59 3. 6. 4. Piyasa Riski. 60 3. 6. 5. Manipülasyon. 61 3. 6. 6. Yasal Risk . 62 3. 6. 7. Uzlaşma Riski . 63 3. 6. 8. Saklama Riski . 64 3. 7. Ödünç Menkul Kıymet İşlem Risklerin Yönetilmesi. 65 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE’DE ÖDÜNÇ MENKUL KIYMET İŞLEMLERİ ve TAKASBANK ÖDÜNÇ PAY PİYASASI 4. 1. Sermaye Piyasası Kurulu Düzenlemeleri. 67 4. 2. Takasbank Ödünç Pay Piyasası. 68 4. 2. 1. İşleyiş Esasları. 68 4. 2. 2. Ödünç İşlemlerine Konu Olabilecek Kıymetler. 71 4. 2. 3. İşlem Sınırları ve İşlem Limitleri. 71 4. 2. 4. Ödünç Verilen Kıymetten Doğan Haklar. 72 4. 2. 5. Teminatlandırma Sistemi . 72 4. 2. 6. Takasbank’ın Merkezi Karşı Taraf Rolü. 75 4. 3. Takasbank Ödünç Pay Piyasası İşlemlerinin Analizi. 76 4. 3. 1. İşlem Hacmi Analizi . 77 4. 3. 2. İşlemlerin Kıymet Grubu Bazında Analizi . 80 4. 3. 3. İşlemlerin Vade Bazında Analizi . 81 4. 3. 4. Ödünç Veren- Ödünç Alan Analizi. 82 SONUÇ. 84 KAYNAKÇA . 89