Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Finans Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: NURETTİN ÖZTÜRK
Danışman: AYKAÇ ALP ELÇİN
Özet:ÖZET Ülkelerin karşılaştıkları ekonomik ve finansal zorluklar, merkez bankalarının sadece politika faizi aracını kullanarak ortaya çıkan sorunların üstesinden gelinemeyeceğini gösterdiğinden parasal otoriteleri alternatif bazı uygulamalara yöneltmiştir. Özellikle küresel finansal krizin ardından ortaya çıkan geleneksel olmayan para politikaları ve makro ihtiyati politikalar ile merkez bankasının temel hedefi olan fiyat istikrarına odaklanılmasının yanı sıra, finansal istikrarın da gözetildiği bir anlayışın oluşmaya başladığı görülmektedir. Bu kapsamda, hayata geçirilen yenilikçi uygulamalar para politikasında yeni yaklaşımlar olarak ifade edilmektedir. Yeni para politikası yaklaşımları, finansal piyasalar ve kurumlar üzerinden sağlanan uygulamalarla finansal kesim ile etkileşim çerçevesinde yürütülmektedir. Dünyanın önde gelen merkez bankaları başta olmak üzere birçok ülkenin ekonomi yönetimi, finansal aracılık sistemini kullanarak parasal aktarım mekanizmasının etkinliğini artırmaya çalışmaktadır. Benzer şekilde, Türkiye de kendi ekonomik koşulları ve ortaya çıkan gereksinimler çerçevesinde belirli dönemlerde farklı stratejiler sergilemekte ve alternatif uygulamalara başvurmaktadır. Bu bağlamda, son yıllardaki yeni para politikası yaklaşımlarının teorik olarak ve uygulama bazında ele alınması ve sonuçlarının analiz edilmesi çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu kapsamda, yeni para politikası yaklaşımlarının finansal kesim ile etkileşimi üç ana başlık etrafında sınıflandırılarak 2006:01-2020:10 dönemi için incelenmiştir. Ortaya konulan uygulamaların etkinliği, Eşik Yapısal Vektör Oto Regresyon (TSVAR) metodu kullanılarak enflasyon bağımlı değişkeni üzerinden analiz edilmiştir. Çalışmanın sonucunda elde edilen bulgular, özellikle döviz piyasalarına yönelik uygulamaların fiyat istikrarı hedefi için gerekli olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Para Politikası, Geleneksel Olmayan Para Politikaları, Makro İhtiyati Politikalar, Merkez Bankaları, TSVAR ABSTRACT The economic and financial difficulties faced by the countries showed that the problems that emerged by using only the policy rate tool of central banks could not be overcome, thus directing the monetary authorities to some alternative practices. Especially with the unconventional monetary policies and macro-prudential policies that emerged after the global financial crisis, an understanding that takes into account financial stability in addition to focusing on price stability, which is the main target, has begun to form. In this context, the new practices implemented are expressed as new approaches in monetary policy. New monetary policy approaches have been carried out within the framework of interaction with the financial sector through applications provided through financial markets and institutions. The economy management of many countries, especially the leading central banks of the world, tried to increase the effectiveness of the monetary transmission mechanism by using the financial intermediation system. Similarly, Turkey has displayed different strategies and started alternative practices in certain periods within the framework of its own economic conditions and emerging needs. In this context, the aim of the study is to examine the new monetary policy approaches in recent years on a theoretical and practical basis and to analyze the results. In this context, the interaction of new monetary policy approaches with the financial sector was classified under three main headings and analyzed for the period 2006: 01-2020: 10. The efficiency of the applications revealed was analyzed over the inflation dependent variable using the Threshold Structural Vector Auto Regression (TSVAR) method. The findings obtained as a result of the study show that especially the applications for foreign exchange markets are necessary for the price stability target. Key Words: Monetary Policy, Unconventional Monetary Policies, Macro Prudential Policies, Central Banks, TSVAR ÖNSÖZ Bir ülkede uygulanması tercih edilen para politikası, toplumun tüm kesimleri ve gelecek nesiller için sonuçlar doğurmaktadır. Özellikle son yıllarda ortaya çıkan yeni para politikası anlayışında finansal piyasalar üzerinden gerçekleştirilen ve alternatif araçların kullanıldığı bir yaklaşımın olduğu göze çarpmaktadır. Nitekim, bu konuyu çalışma alanı olarak seçme nedenim de bahsi geçen yeni para politikası yaklaşımlarının geliştirilen finansal ürünler üzerinden nasıl çalışmakta olduğu konusunda katkıda bulunma amacına dayanmaktadır. Tez temel olarak geleneksel olmayan para politikaları ve makro ihtiyati politikalardan oluşan yeni para politikası yaklaşımlarını içermektedir. Bu niteliği ile çalışmanın hem politika yapıcılar, hem de araştırmacılar için temel bir kaynak olmasını hedefledim. Ünlü düşünür Seneca, “Bilgi sermayemdir, bilim silahımdır, sabır giysimdir…” der. Akademik düzeyde çalışma yapmak isteyen bir kişi için kılavuz niteliği taşıyan bu düstur ile çıktığım uzun ve meşakkatli yolun sonunda literatüre nacizane bir katkı sağlamanın mutluluğunu yaşamaktayım. Şüphesiz böyle bir eserin ortaya çıkması benim yalnız başıma taşıyabileceğim bir yük olamazdı. Çalışma konusunun belirlenmesinde ve doktora tezimin hazırlanma sürecinin tüm aşamalarında bilgi, tecrübe ve zamanını esirgemeyerek bana her fırsatta yardımcı olan değerli tez danışmanı hocam Prof. Dr. Elçin AYKAÇ ALP’e teşekkürlerimi sunarım. Çalışmanın yürütülmesinde bakış açıları ile olumlu ve yapıcı katkı sağlayarak beni yönlendiren tez izleme komitesindeki kıymetli hocalarım Prof. Dr. Serkan ÇANKAYA ve Doç. Dr. Hicabi ERSOY’a teşekkürü borç bilirim. Hayatım boyunca beni destekleyen, her daim dualarını esirgemeyen ve bugünlere gelmemde üzerimde büyük emekleri olan muhterem anneme ve babama şükranlarımı sunarım. Her zaman olduğu gibi doktora eğitimim süresince de anlayış ve sabırla yanımda olan sevgili eşime, onlara ayırdığım zamandan kıstığım her bir dakika için kızlarım Azra ve Rümeysa’ya sonsuz sevgilerimi sunarım. İÇİNDEKİLER Sayfa No. ÖZET . i ABSTRACT . ii ÖNSÖZ . iii TABLOLAR LİSTESİ . viii ŞEKİLLER LİSTESİ . ix KISALTMALAR. xi GİRİŞ . 1 1. PARA POLİTİKASININ KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ . 6 1. 1. Para Politikası Tanımı . 6 1. 2. Para Politikası Teorileri . 7 1. 3. Para Politikası Stratejileri . 11 1. 3. 1. Parasal Hedefleme . 12 1. 3. 2. Döviz Kuru Hedeflemesi . 13 1. 3. 3. Enflasyon Hedeflemesi. 15 1. 3. 4. Türkiye’de Para Politikası Stratejileri Deneyimleri . 17 1. 4. Parasal Aktarım Mekanizması . 18 1. 4. 1. Parasal Aktarım Mekanizması Kanalları . 19 1. 4. 2. Türkiye’de Parasal Aktarım Mekanizması . 21 1. 5. Geleneksel Para Politikaları . 22 1. 6. Geleneksel Olmayan Para Politikaları. 24 1. 6. 1. Geleneksel Olmayan Para Politikaları Kavramı . 24 1. 6. 2. Geleneksel Olmayan Para Politikalarının Ortaya Çıkışı . 26 1. 6. 3. Geleneksel Olmayan Para Politikaları Genel Çerçevesi . 30 1. 6. 4. Geleneksel Olmayan Para Politikalarına Yönelik Eleştiriler . 34 1. 6. 5. Geleneksel Olmayan Para Politikalarından Çıkış Stratejileri . 35 v 1. 7. Makro İhtiyati Politikalar . 37 1. 7. 1. Makro İhtiyati Politika Kavramı ve Ortaya Çıkışı . 37 1. 7. 2. Makro İhtiyati Politikaların Genel Çerçevesi . 38 1. 7. 3. Makro İhtiyati Politikaların Etkileşimi . 40 1. 7. 4. Makro İhtiyati Politikaların Yönetişimi . 42 1. 7. 5. Makro İhtiyati Politikalara Yönelik Eleştiriler . 43 1. 8. Bütünleşik Politika Çerçevesi . 44 1. 9. Yeni Para Politikası Yaklaşımlarının Finansal Kesim ile İlişkisi . 47 2. DÜNYADA GELENEKSEL OLMAYAN PARA POLİTİKALARI UYGULAMALARI . 49 2. 1. FED’in Geleneksel Olmayan Para Politikası Uygulamaları. 52 2. 2. ECB’nin Geleneksel Olmayan Para Politikası Uygulamaları . 56 2. 3. BOE’nin Geleneksel Olmayan Para Politikası Uygulamaları . 58 2. 4. BOJ’un Geleneksel Olmayan Para Politikası Uygulamaları . 59 2. 5. GOÜ Merkez Bankalarının Geleneksel Olmayan Para Politikaları . 60 3. TÜRKİYE’DE YENİ PARA POLİTİKASI UYGULAMALARININ BAŞLICA AŞAMALARI . 63 3. 1. 2010 Yılı Öncesi Dönem . 64 3. 2. 2010 Yılı Sonrası Dönem (Küresel Kriz Sonrası) . 66 3. 2. 1. Para Politikası Çıkış Stratejisi . 66 3. 2. 2. Küresel Para Politikalarının Normalleşme Sürecinde Yol Haritası . 68 3. 2. 3. Finansal Piyasalara İlişkin Tedbirler . 70 3. 2. 4. Koronavirüsün Ekonomik ve Finansal Etkilerine Karşı Alınan Tedbirler 71 4. TÜRKİYE’DE YENİ PARA POLİTİKASI UYGULAMALARI . 74 4. 1. Likidite Yönetimi Uygulamaları . 75 4. 1. 1. Faiz Koridoru . 76 4. 1. 2. Geç Likidite Penceresi (GLP) . 78 vi 4. 1. 3. Zorunlu Karşılıklar . 81 4. 1. 4. Rezerv Opsiyon Mekanizması (ROM) . 91 4. 1. 5. Sistemin Fonlama İhtiyacı (SFİ) . 93 4. 1. 6. Parasal Genişleme . 95 4. 1. 7. Negatif Reel Faiz . 99 4. 2. Finansal Piyasalara Yönelik Uygulamalar . 101 4. 2. 1. Kurumsal Yapılanma. 102 4. 2. 2. Kredi Genişlemesi . 104 4. 2. 3. İletişim ve Sözle Yönlendirme . 110 4. 2. 4. Kredi Teminat Oranı Sınırlamaları (LTV) . 112 4. 2. 5. Borç Gelir Oranı Sınırlamaları (DTI). 113 4. 2. 6. Mevduat ve Katılım Fonu Sigortası . 115 4. 2. 7. Ödeme Sistemleri Düzenlemeleri . 115 4. 2. 8. Türk Lirası Gecelik Referans Faiz Oranı (TLREF) . 118 4. 3. Döviz Piyasalarına Yönelik Uygulamalar . 121 4. 3. 1. Döviz Takası Uygulamaları . 122 4. 3. 2. Vadeli Döviz Sözleşmeleri . 128 4. 3. 3. Döviz Kredisi Kısıtlaması . 129 4. 3. 4. Döviz Sözleşmelerinin Sınırlandırılması . 132 4. 3. 5. Yabancı Para Hesaplara Stopaj Düzenlemesi . 132 4. 3. 6. İhracat Bedellerinin Yurda Getirilmesi Zorunluluğu . 134 4. 3. 7. Döviz Alış İşlemlerine Yönelik Düzenlemeler . 135 5. YENİ PARA POLİTİKASI YAKLAŞIMLARININ FİYAT İSTİKRARINA ETKİSİ . 138 5. 1. Veri Seti . 138 5. 2. Literatür Taraması . 139 5. 3. Yöntem . 144 vii 5. 4. Ampirik Bulgular . 147 5. 4. 1. Model A: M1 Para Arzı ve Enflasyon . 147 5. 4. 2. Model B: Toplam Krediler ve Enflasyon . 150 5. 4. 3. Model C: Döviz Kuru ve Enflasyon. 156 5. 4. 4. Model D: Borsa Piyasa Değeri ve Enflasyon . 160 5. 5. Değerlendirme . 163 SONUÇ . 166 KAYNAKÇA . 171