Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2022
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: TURABİ KARADAĞ
Danışman: DAYIOĞLU HABİP
Özet:ÖZET Bu çalışmada, askeri iş kazalarının incelenmesi ile iş kazalarına neden olan ana nedenlerin ortaya çıkarılması ve bu ana nedenlerin önlenebilmesi için çözüm önerilerinde bulunularak askeri iş kazalarının azaltılması amaçlanmıştır. Türkiye’de 2021 yılında tahmini 355. 000 aktif askeri personel bulunmaktadır ve her sene yaklaşık olarak 700. 000 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı zorunlu askerlik yaşına girerek kanunen belirlenen süreler için askere alınmaktadır. Tüm bu personelin askeri iş kazalarından etkilenmesi muhtemeldir. 2016-2019 yılları içerisinde 267 askeri iş kazası olmuştur ve bu kazalar sonucunda 162 askeri personel şehit olurken 1210 askeri personel de yaralanmıştır. Dolayısıyla askeri iş kazalarının önlenebilmesi amacıyla yapılabilecek iyileştirmeler olası kazaların sayısını azaltarak şehit ve yaralı oluşma riskini düşürmesi nedeniyle önem arz etmektedir. Çalışmada nitel ve nicel araştırma tiplerinden betimleyici, gereksinim saptayıcı, kök analizi ve ilişkisel araştırma yöntemlerinin birlikte kullanılması nedeniyle araştırmanın tipi karma araştırma tipindedir. Araştırmadaki hesaplamaların yapılabilmesi amacıyla istatistiksel analizlerden (Anova, ki-kare, logistik regresyon, yapısal eşitlik), Risk değerlendirme yöntemlerinden (Fine-Kinney, Bulanık Fine-Kinney ve SVN TOPSIS), Kök neden analizinden ve çok kriterli karar verme yöntemlerinden olan bulanık EDAS Yönteminden faydalanılmıştır. Araştırma sonucunda 2016-2019 yılları arasında yaşanan askeri iş kazalarının %72,28’inin, şehit sayılarının %79,16’sının ve yaralı sayılarının %39,05’inin eğitim eksikliği, ihmal ve dikkatsizlik kök nedenlerinden kaynaklandığı hesaplanarak bu kök nedenleri önleyebilecek iyileştirmeler çözüm önerileri olarak sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Askeri iş kazaları, bulanık Fine-Kinney, EDAS, kök neden analizi, SVNTOPSIS. ABSTRACT In this study, it is aimed to reveal the main causes of occupational accidents by examining military occupational accidents and to reduce military occupational accidents by suggesting solutions to prevent these main causes. There are an estimated 355,000 active military personnel in Turkey in 2021, and approximately 700,000 citizens of the Republic of Turkey each year enter the compulsory military service age and are drafted for periods determined by law. All these personnel are likely to be affected by military occupational accidents. In 2016-2019, there were 267 military work accidents and as a result of these accidents, 162 military personnel were killed and 1210 military personnel were injured. Therefore, improvements that can be made in order to prevent military occupational accidents are important because they reduce the risk of martyrs and injuries by reducing the number of possible accidents. In the study, the type of research is mixed research type since descriptive, need-determining, root analysis and relational research methods are used together, which are qualitative and quantitative research types. In order to make the calculations in the research, statistical analyzes (Anova, chi-square, logistic regression, structural equation), Risk assessment methods (Fine-Kinney, Fuzzy Fine-Kinney and SVNTOPSIS), Root cause analysis and fuzzy EDAS Method, which is a multi-criteria decision-making method, were used. As a result of the research, it has been calculated that r. 28 of the military occupational accidents, y. 16 of the number of martyrs and 9. 05 of the number of injured between 2016-2019 are due to the root causes of lack of education, negligence and carelessness, and improvements that can prevent these root causes are suggested as solutions presented. Keywords: EDAS, fuzzy Fine-Kinney, military occupational accidents, root cause analysis, SVNTOPSIS. İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER . i ÖZET. iiv ABSTRACT . v TEŞEKKÜR . vi ŞEKİLLER . vii ÇİZELGELER. viii SİMGELER VE KISALTMALAR . x 1. GİRİŞ . 1 2. LİTERATÜR ÖZETİ. 5 3. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL BİLGİLERİ . 8 3. 1. İşveren, İş İlişkisi, İşyeri ve İşveren Vekili Kavramları . 8 3. 2. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kavramı . 8 3. 3. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Temel İlkeleri . 10 3. 4. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kavramının Tarihsel Gelişimi . 11 3. 5. Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliğinin Hukuki Gelişimi . 14 3. 6. Sosyal Güvenlik Hakkı Kapsamında İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkı . 15 3. 7. 6331 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu . 19 3. 8. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Amacı ve Kapsamı . 20 3. 9. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Önemi . 21 3. 10. İş Sağlığı ve Güvenliği Konusunda İşverenin ve Çalışanın Yükümlülükleri . 22 3. 11. İş Sağlığı ve Güvenliği Sistemi. 25 3. 12. Risk Kavramı . 28 3. 12. 1. Riskin kabul edilebilirliğinin genel prensipleri . 28 3. 13. İş Kazaları . 30 3. 13. 1. Dünyada ve Türkiye’de iş kazası ve meslek Hastalığı verileri . 30 4. ASKERİ BİRLİKLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ . 35 4. 1. Genel Bilgiler . 35 4. 2. Askeri Kazaların Nedenleri . 35 4. 2. 1. Doğrudan nedenler . 36 4. 2. 2. Dolaylı nedenler . 36 4. 2. 3. Katkıda bulunan nedenler . 36 4. 3. Askeri Çalışma Sisteminin İşçi Sağlığına Etkisi . 37 4. 4. Beden ve Ruh Sağlığı ile İş Kazası Arasındaki İlişki . 39 4. 5. Askeri Birliklerde İş Güvenliği ve Kaza Önleme Eğitimi . 41 4. 6. Askeri Birliklerde İş Kazalarını Önleyici Tedbirler . 42 4. 7. Sık Yaşanılan Askeri Kaza Türleri . 45 4. 7. 1. Araç kazaları . 45 4. 7. 1. 1. Askeri araç kazalarına ilişkin bazı haber metinleri . 46 4. 7. 2. Silah ve mühimmat kazaları . 47 4. 7. 2. 1. Silah kazaları . 49 4. 7. 2. 2. Silah kazalarıyla ilişkin bazı haber metinleri . 50 4. 7. 2. 3. Mühimmat Kazaları . 51 4. 7. 2. 4. Askeri mühimmat patlamalarına ilişkin bazı haber metinleri . 56 4. 7. 3. Hava araç kazaları . 59 4. 7. 3. 1. Hava aracı kazalarının nedenleri . 59 4. 7. 3. 2. Askeri hava aracı kazalarına ilişkin bazı haber metinleri . 62 4. 7. 4. Gıda zehirlenmeleri . 63 4. 7. 4. 1. Askeri birliklerde yaşanılan gıda zehirlenmeleri . 67 4. 7. 4. 2. Askeri birliklerde gıda zehirlenmesine ilişkin haber metinleri . 68 4. 7. 5. Yıldırım Çarpmaları . 69 4. 7. 5. 1. Askeri birliklerde yıldırım çarpmasına ilişkin bazı haber metinleri . 70 4. 7. 6. Donmalar . 71 4. 7. 6. 1. Askeri birliklerde donma olaylarına ilişkin bazı haber metinleri . 72 4. 7. 7. Çığ düşmesi . 72 4. 7. 7. 1. Askeri birliklerde çığ düşmesi olaylarına ilişkin bazı haber metinleri . 73 5. GEREÇ VE YÖNTEM . 75 5. 1. Araştırmanın Amacı ve Önemi . 75 5. 2. Araştırmanın Tipi . 76 5. 3. Araştırmanın Modeli . 77 5. 4. Araştırmanın Soruları ve İlgili Hipotezleri . 81 5. 5. Araştırmanın Modellenmesinde Kullanılan Yöntemler . 85 5. 5. 1. Standart ve bulanık Fine-Kinney risk analizi . 85 5. 5. 2. Çok kriterli karar verme yöntemlerinden Bulanık EDAS . 88 5. 5. 3. Çok kriterli karar verme yöntemlerinden tek değerli nötrosofik topsis (SVNTOPSIS) . 91 6. BULGULAR VE TARTIŞMA . 95 6. 1. Askeri Bir Karakolda Risk Değerlendirmesi . 95 6. 1. 1. Standart Fine-Kinney risk analizi . 95 6. 1. 2. Bulanık Fine-Kinney risk analizi . 97 6. 2. İstatistiksel Analizlerde Kullanılan Kaza Türlerinin SVN TOPSIS Yöntemi ile Sıralanması . 107 6. 3. Tehlike ve Risklerin Açıklanması ve İlgili Tehlikelerin Kök Nedenleri . 118 6. 3. 1. Eğitim eksikliği . 118 6. 3. 2. Emir ve talimatlara aykırı hareket etme . 118 6. 3. 3. Dalgınlık ve dikkatsizliğe neden olabilecek kişisel durumlar . 119 6. 3. 4. Arama kurtarma eğitimi almamış personelin arama kurtarma faaliyetlerine katılması . 119 6. 3. 5. Personelin şahsi silahlarını gereksiz yere kurcalaması . 120 6. 3. 6. Nöbet noktalarındaki kontrol eksikliği . 120 6. 3. 7. Doldur boşalt işleminin usulüne uygun yapılmaması . 121 6. 3. 8. Silah bakımlarının rütbeli personel gözetimi dışında yapılması . 121 6. 3. 9. Silah ve mühimmatın kontrolsüz olarak koğuşlarda muhafaza edilmesi gerekli hallerde (terör bölgeleri) sürekli olarak koğuş nöbetçisi görevlendirilmemesi . 121 6. 3. 10. Personel psikolojik değerlendirmesinin sıklıkla yapılmaması. 122 6. 3. 11. Askeri araçların bakım ve periyodik kontrollerinin yapılmaması . 122 6. 3. 12. Personelin askeri araçları trafik kurallarına uymadan kullanması . 122 6. 3. 13. Gıda zehirlenmesine neden olabilecek durumlar . 122 6. 3. 14. Doldur boşalt istasyonundaki eksiklikler ve kontrol eksiklikleri . 123 6. 3. 15. Silah tutukluluklarının giderilmesi hakkında personelin yeterli eğitimi almamış olması . 123 6. 3. 16. Atış eğitimleri sonrasında silahların bakım ve temizliğinin yeterli derecede yapılmamış olması . 123 6. 3. 17. Ağır hava şartlarında personelin dışarıda bulunması . 123 6. 3. 18. Elektrik arızalarına yetkisiz personelce müdahale edilmesi . 124 6. 3. 19. Yüksekte çalışma gerektiren işlerin yetkisiz personelce yapılması . 124 6. 3. 20. Silahların yanlış şekilde taşınması . 124 6. 3. 21. Silahların kontrolsüz olarak etrafta bırakılması . 124 6. 3. 22. Parola-işaret usulüne uygun yapılmaması . 124 6. 3. 23. Silah ve mühimmatın kontrollü şekilde muhafaza edilmemesi . 125 6. 3. 24. Personelin yetkisi dışındaki silahları kurcalaması . 125 6. 3. 25. Atış faaliyetlerinde yeterli güvenlik önleminin alınmaması . 125 6. 3. 26. Atış faaliyetlerinde kontrol ve nezaret eksiklikleri . 125 6. 3. 27. Malzeme ve depo kapılarının kırılamaz çift kilitli sistemli olmaması 125 6. 3. 28. Nöbet sistemindeki adaletsizlik . 126 6. 3. 29. Terhis edildiği için birliğinden ayrılan er ve erbaşların üst ve eşyalarının aranmaması . 126 6. 3. 30. Görev dönüşü mühimmatın rütbeli personelce sayılarak teslim alınmaması . 126 6. 3. 31. Silah emniyet mandallarının çalışamaz duruma gelmesi . 127 6. 3. 32. Silah eğitimi almamış personele silahlı nöbet verilmesi . 127 6. 3. 33. Uygun eğitime ve ehliyete sahip olmayan personelin askeri araçları (araba, kamyon vb. ) kullanması . 127 6. 4. İstatistiksel analizlerde kullanılan kaza türlerinin kök nedenlerinin bulanık EDAS yöntemi ile sıralanması . 129 6. 5. Yöntemlerin Karşılaştırılması . 139 7. SONUÇ VE ÖNERİLER . 143 7. 1. Araştırmanın Sonuçları . 143 KAYNAKLAR . 149 EKLER . 164 EK A 2016-2019 Yılları Arasında Gerçekleşen Askeri İş Kazaları Verileri ve İstatistiksel Analizleri . 165 EK A. 1. 2016-2019 Yılları Arasında Gerçekleşen Askeri İş Kazaları . 165 EK A. 2. 2016-2019 Yılları Arasında Yaşanan Askeri İş Kazalarının İstatistiksel Analizi . 171 EK A. 2. 1. Askeri kazalara ait kategorik değişkenlerin yüzdesel dağılımları . 171 EK A. 2. 1. Askeri kazalardaki yaralı ve şehit sayısının kazaların özelliklerine göre karşılaştırılması . 181 EK A. 2. 3. Logistic regresyon analizi ile yaralı sayısı ve şehit sayısının açıklanması . 194 EK A. 2. 4. Yapısal Eşitlik Modeli ile Yaralı sayısı ve Şehit sayısı değişkenlerinin açıklanması . 197 EK A. 2. 5. Gözlenen değişkenli modeller için kategorik değişkenlerin kodlanması . 198 EK B Bulanık Fine-Kinney Kurallar Listesi . 203 EK C EDAS Karar Verici Bilgileri . 221 EK D Karar Vericiler Tarafından Yapılan Fine-Kinney Risk Değerlendirmeleri 222 EK E Öneriler . 237 ÖZGEÇMİŞ . 251