Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Finans Enstitüsü, Finans Ana Bilim Dalı, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Dilek Kurban
Danışman: ALİ OSMAN GÜRBÜZ
Özet:ÖZET Yatkınlık etkisi yatırımcının kazanırken doğru kararlarıyla gurur duyma adına portföylerinde bulunan menkul kıymetleri bir an önce satarak karlarını gerçekleştirme, kaybederken ise zarardan kurtulmak yerine pişmanlık duygusundan kaçınarak bu menkul kıymetleri uzun süre portföylerinde tutma eğiliminde olmasını ifade etmektedir. Bu çalışmada pay piyasasında ilk halka arzlarda Borsa İstanbul yatırımcısının yatkınlık etkisi gösterip göstermediği incelenmiştir. Bu amaçla öncelikle ilk işlem günü ikincil piyasada oluşan fiyatın halka arz fiyatının üzerinde ve altındaki fiyat oluşumlarında kazanan ve kaybedenler açısından işlem hacimleri gözlemlenerek dağılımları ele alınmıştır. Kazandıranlar için işlem hacminin yatkınlık etkisini doğrular şekilde kaybettirenlere göre daha yüksek çıkıp çıkmadığı incelenmiştir. Sonrasında ise iki nitel bağımlı değişkeni etkileyen ortak bağımsız değişkenleri aynı anda tahmin edebilmek için lojistik regresyon modeli kullanılmıştır. Model yardımıyla ilk işlem günü fiyatına göre kazandırma ihtimali ve ele alınan bağımsız değişkenler arasındaki ilişkinin yönü ve şiddetinin analiz edilmesi hedeflenmiştir. Çalışma sonucunda incelenen pay senetleri için Borsa İstanbul halka arz yatırımcısının ilk işlem gününde yatkınlık etkisi gösterdiği kanaatine varılmıştır. Bilişsel ve duygusal eğilimlerden kaynaklanan bu davranış şekli, portföy performansı üzerinde olumsuz etkisi olması nedeniyle, bilinmezlik altında karar vermeyi gerektiren yatırım işlemlerinde önem arz etmektedir. Anahtar Kelimeler: Beklenen Fayda Teorisi, Rasyonel Yatırımcı Teorileri, Beklenti Teorisi, Risk, Risk Altında Karar Alma, Belirsizlik, Belirsizlik Altında Karar Alma, Davranışsal Finans, Bilişsel ve Duygusal Eğilimler/Önyargılar, Yatkınlık Etkisi, Halka Arzlarda Satış Yöntemleri, Halka Arzlarda Fiyat tespiti, Borsa İstanbul iv ABSTRACT Disposition effect is define as the investor behaviour who realize the profits at the earliest stage of the investment just to feel the proud while sitting on the losses instead of using a stop loss level just because of avoiding the feeling of regret. In this study, it is examined whether the BIST investors have a disposition effect during the first trading day of the IPO. In this context; the winners and loosers of the first trading day are observed in terms of the price movement above and below IPO price. It is analysed that whether the trading volumes are higher for winners vs loosers as the disposition predicts. Afterwards, it is aimed to analyze, by the binary logit regression model, the relationship between the independent variables and two dummies as dependent variables. According to the studies reviewed in the literature meanwhile a positive rate of return has an effect with a higher turnover volume and a negative rate of return has an effect with lower turnover volume. This case has been evaluated as a proof of the disposition effect. As a result of the analysis, it was concluded that the BIST investors exhibited a disposition effect on the first trading day of the IPO’s with regards to the observed stocks. This behaviour arising due to the cognitive and emotional bias and has a negatif effect on the portfolio performance. Therefore, it is deemed important in investment trades that require decision making under uncertainty. Keywords: Expected Utility Theory, Homo Economicus Theories, Prospect Theory, Risk, Decisions Under Risk, Uncertainty, Decisions Under Uncertainty, Behavioral Finance, Cognitive and Emotional Bias, Disposition Effect, IPO Methods, IPO Pricing Methods, Borsa İstanbul (BIST) v ÖNSÖZ Öncelikle doktora eğitimim boyunca bana ışık tutan tüm hocalarıma tek tek teşekkür ederim. Akademik hayatım adına bana ilk fırsatı veren, her zaman kıymetli vaktini ayıran ve tez çalışmama beraber başladığım sayın Prof. Dr. Esin OKAY’a, tezimin tamamlanmasında destek ve yardımlarını esirgemeyen danışman hocam sayın Prof. Dr. Ali Osman GÜRBÜZ’e, doktora yapmaya karar verdiğimde kıymetli bilgileriyle yol gösteren sayın Prof. Dr. Serkan ÇANKAYA’ya, en çok sıkıntı yaşadığım uygulama konusunda bilgilerini benle paylaşan sayın Doç. Dr. Elif GÜNEREN GENÇ’e ve ilk makale deneyimimde tecrübelerinden yararlandığım sayın Dr. Hicabi ERSOY’a emekleri için saygı ve sevgilerimi sunarım. Bu yolculukta hayatıma katılan, adım adım beraber yürüdüğüm okul arkadaşlarım iyi ki varsınız. Beni kendi ayakları üzerinde duran çağdaş bir kadın olarak yetiştiren, her kararımda arkamda durarak bana güç veren sevgili annem Melek KURBAN ve babam Salih KURBAN ile her ihtiyacım olduğunda koşulsuz yanımda olan canım ağabeyim Selçuk KURBAN’ın bana katkılarını ifade etmek için bildiğim tüm kelimeler yetersiz kalır. Varlığınıza minnettarım, ailem olduğunuz için gurur duyuyorum. Bu hayali aklıma düşüren, bu kapının açılmasına destek olan, gerektiğinde benimle çalışan, bazen içimi rahatlatan bazen de hayatımı kolaylaştıran, aldığım bu ünvanla gurur ve sevinç duyan tüm sevdiklerime, yaptıkları her şey için gönülden teşekkür ederim. Çok keyif aldığım doktora sürecinin bitişini ifade eden ve yıllarca iş hayatında tecrübe ettiğim gerçeklikleri bilim yoluyla açıklamaya çalıştığım bu tezin ilgili alanda yapılacak araştırmalara kaynak olmasını ümit ederim. İstanbul, Mart 2021 Dilek KURBAN vi İÇİNDEKİLER Sayfa No. ÖZET. iii ABSTRACT . iv ŞEKİL LİSTESİ . ix TABLO LİSTESİ . x KISALTMALAR . xi GİRİŞ . 1 1. GELENEKSEL FİNANS TEORİLERİ . 4 1. 1. Beklenen Fayda Teorisi . 6 1. 2. Etkin Piyasalar Hipotezi . 11 1. 3. Modern Portföy Teorisi . 16 1. 4. Sermaye Varlıklarını Fiyatlama Modeli. 19 1. 5. Arbitraj Fiyatlama Teorisi . 25 2. ALTERNATİF YAKLAŞIMLAR . 29 2. 1. Davranışsal Finansın Temelleri . 29 2. 2. Beklenti Teorisi . 36 2. 3. Bilişsel ve Duygusal Eğilimler . 44 2. 3. 1. Aşırı Güven . 47 2. 3. 2. Zihinsel Muhasebe . 50 2. 3. 3. Çerçeveleme . 52 2. 3. 4. Riskin Algılanması . 53 2. 3. 5. Temsiliyet ve Aşinalık . 54 vii 2. 3. 6. Ruhsal Durumun Etkisi . 56 2. 3. 7. Sosyal Etkileşim ve Sürü Psikolojisi . 57 2. 3. 8. Gurur ve Pişmanlık . 58 3. YATKINLIK ETKİSİ . 59 3. 1. Kavram . 59 3. 2. Literatürde Yatkınlık Etkisi. 61 4. HALKA ARZ . 67 4. 1. Halka Arzla İlgili Temel Kavramlar ve Yöntemler . 67 4. 1. 1. Halka Arz Kavramı . 67 4. 1. 2. Halka Arzın Nedenleri . 68 4. 1. 3. Halka Arz Avantaj ve Dezavantajları . 71 4. 1. 4. Halka Arz Yöntemleri . 78 4. 1. 4. 1. Ortak Satışı . 79 4. 1. 4. 2. Sermaye Artırımı . 80 4. 1. 4. 3. Her İki Yöntemin Birlikte Kullanımı . 82 4. 1. 5. Halka Arzda Aracılık Yöntemleri . 82 4. 1. 5. 1. En İyi Gayret Aracılığı Yöntemi . 83 4. 1. 5. 2. Aracılık Yüklenimi Yöntemi . 84 4. 2. Türkiye’de Halka Arz . 85 4. 2. 1. Halka Arz Süreci . 86 4. 2. 2. Halka Arzda Satış Yöntemleri . 91 4. 2. 2. 1. Talep Toplama Yoluyla Satış Yöntemi . 91 4. 2. 2. 2. Talep Toplanmaksızın Satış Yöntemi . 94 4. 2. 2. 3. Borsada Satış Yöntemi . 94 4. 2. 3. Pay Fiyatının Tespiti . 95 4. 2. 3. 1. Pay Fiyatını Etkileyen Faktörler . 97 4. 2. 3. 2. Pay Fiyatını Belirleme Yöntemleri . 99