Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: ALANUR YILDIZ
Danışman: BAZ İBRAHİM
Özet:ÖZET 1950’li yıllarda gerçekleşen sanayi devrimi ile beraber kırsalda istihdamın azalması sonucu kentsel alanlara ani göç dalgaları yaşanmış ve kentler genellikle sanayi tesislerinin çevresinde plansız, sağlıksız ve kontrol edilemeyen bir hızda büyümeye başlamıştır. Ülkemizin planlama hiyerarşisi bölge planı, mekânsal strateji planı, çevre düzeni planı, nazım imar planı ve uygulama imar planı şeklinde kademelenmekteyken bu sağlıksız yapılaşan bölgelerin sıhhileştirilmesi için kentsel dönüşüm çalışmaları başlamış, ancak bu çalışmalar planlama hiyerarşisine entegre edilmek yerine bulundukları bölgelerden bağımsız yapılaşma şartlarıyla dönüştürülmüştür. Bu durumun bir sonucu olarak kentin bütünlüğü bozulmuş, planlar tadilatlar sebebiyle yamalı hale gelmiş ve üst ölçekli planlarda belirlenen insan ve yapı yoğunlukları her bir kentsel dönüşüm projesi ile beraber kademe kademe aşılmıştır. Kentsel dönüşüm uygulamalarının gerçekleşebilmesi için öncelikli olarak uygulama imar planlarında değişiklikler yapılmış, uygulama imar planı şartları yeterli gelmeyince nazım imar planlarında değişiklikler yapılmış ve İstanbul gibi doygunluğa ulaşmış metropoliten alanlarda öngörülenden daha fazla nüfusa ve yapıya izin verilerek içinden çıkılamaz altyapı ve üstyapı problemlerine yol açılmıştır. Üst ölçekli plan kararları dikkate alınmadan alt ölçekli plan kararlarında değişiklik yapılarak kent bütünü bozulmuş, kentlerde belirli bölgeler trafik, çevre kirliliği, insan yoğunluğu gibi sebeplerle yaşanamaz hale gelmiş, bu alanların yayılması ile de birlikte kent bütünü sürdürülebilirliğini kaybetmiştir. Bu durumda kentsel dönüşümü yalnızca bir kozmetik operasyon gibi düşünmeyip, kentsel dönüşüm alanının bulunduğu bölgeyi ne şekilde etkileyeceği de göz önünde bulundurularak uygulama yapılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu çalışma kapsamında, bütüncül planlama anlayışının tarihsel süreci ve bileşenleri, kentsel dönüşüm olgusunun günümüzdeki anlamına kavuşana kadar geçirdiği tarihsel süreç ve türleri, ülkemizde planlama ve kentsel dönüşüm uygulamalarının hukuki sınırları irdelenerek bütüncül planlama anlayışı doğrultusunda kent bütünlüğünü zedelemeden ve kentlerin sürdürülebilirliği yok edilmeden bütüncül planlama yaklaşımı ile kentsel dönüşümün başarılı olup olamayacağı üzerine bakış açıları geliştirilmiş ve bu bakış açıları seçilen örnek alan üzerinde test edilmiştir. Anahtar Kelimeler: bütüncül planlama, bütüncül yaklaşım, bütünlük, İstanbul, kentsel dönüşüm olgusu, metropoliten alanlar, sürdürülebilirlik, Tuzla ABSTRACT Within the industrial revolution that took place in the 1950s, as a result of the decrease in employment in rural areas, sudden waves of migration occurred in urban areas. Cities generally started to grow around the industrial facilities at an unplanned, unhealthy and uncontrollable rate. While the planning hierarchy of our country is gradually staging as the spatial strategy plan, the environmental plan, the master plan and the implementation plan, urban transformation studies have started for the sanitation of these unhealthy areas. However, these studies have been transformed into building conditions independent of their region, rather than being integrated into the planning hierarchy. As a result of this situation, the integrity of the city has been disrupted, the plans have become patchy due to renovations and the human and building densities determined in the upper scale plans have been gradually exceeded with each urban transformation project. In order to realize urban transformation applications, more structure and human density has been caused. As the planning decisions taken in the regional sense were not followed, the integrity of the city was impaired and its sustainability was lost. With the increase of this type of urban transformation practices, urban transformation problems spread throughout the city. In this case, it has become necessary to implement urban transformation considering not only a cosmetic operation but also how the urban transformation area will affect the region. In this study, it is examined that the historical process of the holistic planning approach, the historical process of urban transformation, the legal boundaries of planning and urban transformation practices in our country. In the light of this information, a study has been carried out in the chosen area on the possibility of urban transformation without disturbing the integrity and sustainability of the city from a holistic planning perspective. Keywords: holistic planning, holistic approach, integrity, Istanbul, metropolitan areas, sustainability, Tuzla, urban transformation fact İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER . i ÖZET . iii ABSTRACT . v TEŞEKKÜR . vii ŞEKİLLER DİZİNİ . viii ÇİZELGELER DİZİNİ . x SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ . xi 1. GİRİŞ . 1 2. LİTERATÜR ARAŞTIRMASI . 4 2. 1. Bütüncül Planlama Anlayışının Tarihsel Gelişimi . 4 2. 2. Kentsel Dönüşüm Olgusunun Tarihsel Gelişimi . 20 2. 3. Kentsel Dönüşüm Türleri . 27 2. 3. 1. Yenileme (renewal) . 29 2. 3. 2. İyileştirme – sağlıklaştırma (rehabilitation) . 29 2. 3. 3. Kentsel yenileşme (regeneration) . 30 2. 3. 4. Yeniden canlandırma (revitalization) . 31 2. 3. 5. Koruma (conservation) . 31 2. 3. 6. Soylulaştırma (gentrification) . 31 2. 4. Türkiye’de Planlama ve Kentsel Dönüşüm Sistemi . 32 2. 4. 1. Güncel planlama anlayışı ve hiyerarşi . 33 2. 4. 1. 1. Bölge planı . 33 2. 4. 1. 2. Mekansal strateji planı . 38 2. 4. 1. 3. Çevre düzeni planı . 40 2. 4. 1. 4. Nazım imar planı . 46 2. 4. 1. 5. Uygulama imar planı . 48 2. 4. 2. Yasal çerçeve . 49 2. 4. 2. 1. 6785 sayılı ilk imar kanunu . 51 2. 4. 2. 2. 775 sayılı gecekondu kanunu . 53 2. 4. 2. 3. 1164 sayılı arsa üretimi ve değerlendirilmesi hakkında kanun . 53 2. 4. 2. 4. 2942 sayılı kamulaştırma kanunu . 54 2. 4. 2. 5. 2985 sayılı toplu konut kanunu . 54 2. 4. 2. 6. 3194 sayılı imar kanunu . 54 2. 4. 2. 7. 5216 sayılı büyükşehir belediye kanunu ve ilişkili kanun ve yönetmelikler . 56 2. 4. 2. 8. 5366 sayılı yıpranan tarihi ve kültürel taşınmaz varlıkların yenilenerek korunması ve yaşatılarak kullanılması hakkında kanun . 57 2. 4. 2. 9. 5393 sayılı belediye kanunu . 58 2. 4. 2. 10. 5104 sayılı kuzey ankara girişi kentsel dönüşüm projesi yönetmeliği . 59 2. 4. 2. 11. 6306 sayılı afet riski altındaki alanların dönüştürülmesi hakkında kanun ve uygulama yönetmeliği . 60 2. 4. 3. Türkiye’deki planlama ve kentsel dönüşüm sisteminin metropoliten alana tezahürü . 62 2. 4. 4. Bölüm değerlendirmesi . 71 3. ULUSLARARASI KENTSEL DÖNÜŞÜM ÖRNEKLERİ . 77 3. 1. Dockland, Birleşik Krallık . 77 3. 2. Rotterdam, Hollanda . 85 3. 3. Antwerp, Belçika . 90 3. 4. Bölüm Değerlendirmesi . 96 4. TUZLA, İSTANBUL ÖRNEK ALAN ÇALIŞMASI . 98 4. 1. Alan Seçimi ve Nedenleri . 98 4. 2. Tuzla İlçesi’nin Coğrafi Yapısı, Tarihi ve Planlama Geçmişi . 103 4. 2. 1. Coğrafi yapılanma . 103 4. 2. 2. Demografik Yapılanma . 103 4. 2. 3. Mekansal Yapılanma . 104 4. 2. 4. Ekonomik Yapılanma . 109 4. 2. 4. 1. Tuzla Tersaneler Bölgesi . 111 4. 2. 4. 2. İstanbul Anadolu Yakası Organize Sanayi Bölgesi . 112 4. 2. 4. 3. Tuzla Kimya Sanayicileri Organize Sanayi Bölgesi . 113 4. 2. 4. 4. Tuzla Organize Sanayi Bölgesi (İTOSB) . 114 4. 2. 4. 5. Tuzla Birlik Organize Sanayi Bölgesi . 115 4. 2. 4. 6. Tuzla Deri Organize Sanayi Bölgesi (TDOSB) . 116 4. 2. 4. 7. Tuzla Marina Projesi . 118 4. 2. 5. Jeolojik yapılaşma . 118 4. 3. Bölgesel İhtiyaçların Tespiti . 120 4. 3. 1. Nüfus projeksiyonu . 120 4. 3. 2. Sentez çalışması ve kentsel dönüşüm risk analizi . 123 4. 3. 3. Proje Alanının Seçimi . 132 4. 4. Proje Uygulaması . 132 4. 4. 1. Proje alanının konumu ve çevresel ilişkileri . 133 4. 4. 2. Üst ölçekli plan kararları ve çevresel yapılaşma koşulları . 135 4. 4. 3. GZFT Analizi . 140 4. 4. 4. Planlama ilkeleri ve imar planları . 144 4. 4. 5. Bölgeleme planı ve tasarım ilkeleri . 146 4. 5. Bölüm Değerlendirmesi . 150 5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME . 152 KAYNAKLAR . 160 ÖZGEÇMİŞ . 163