Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2022
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: AYŞE GÖKSU ÖZÜDOĞRU
Danışman: GÖRENER ALİ
Özet:ÖZET İşletmelerde verimli çalışmalar sağlayacak politikaların oluşturulmasında, insan sermayesinin önemi büyüktür. Çeşitli seviyelerde yönetici konumundaki çalışanlar ile alt seviyelerde çalışanların iletişim, eğitim, beceri, işe bağlılık ve motivasyonlarının üst düzeyde tutulması, üretimin temel taşıdır. Araştırma, İstanbul’da faaliyet gösteren özel bir hastanede çeşitli ünvanlarla görev yapmakta olan 390 çalışanın katılımı ile gerçekleştirilmiştir. Oluşturulan hipotezler çerçevesinde, sağlık çalışanlarında psikolojik sermayenin üretim karşıtı iş davranışları üzerindeki etkisinde, işe yabancılaşma ve iş ertelemenin aracı etkisi bulunup bulunmadığı, değişkenlerin alt boyutlarını da kapsayan aynı başlıklı 4 ölçek kullanılarak araştırılmıştır. Uygulanan anket, 5’li Likert tipinde olup, toplamda 84 sorudan oluşmaktadır. Toplanan nicel veriler incelenerek, bu araştırma için Yapısal Eşitlik Modellemesi (YEM), verilerin analiz edilip ve yorumlanması için ise SPSS, AMOS ve SmartPLS programları kullanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda, kullanılan ölçeklerin ikisinin yüksek, diğer ikisinin de çok yüksek güvenirlik ve geçerlik düzeyine sahip olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca faktör yapılarının da istatistiksel olarak anlamlı ve geçerli olduğu belirlenmiştir. Araştırmamızda elde edilen verilerin analizi sonucunda, psikolojik sermayenin üretim karşıtı iş davranışları, iş erteleme ve işe yabancılaşma üzerinde negatif yönde ve anlamlı etkisi olduğu saptanmıştır. Ayrıca, iş erteleme ve işe yabancılaşmanın ise, üretim karşıtı iş davranışları üzerinde pozitif yönde ve anlamlı etkisi olduğu tespit edilmiştir. Aracılık testleri incelendiğinde, işe yabancılaşmanın, psikolojik sermaye ile üretim karşıtı iş davranışı arasındaki ilişkide kısmı aracılık rolü olduğu ve iş ertelemenin ise aynı ilişkide tam aracılık rolü olduğu saptanmıştır. Bu bulgular ışığında, araştırmamıza konu olan dört değişken çeşitli özellikleri açısından değerlendirilmiş ve literatürle karşılaştırma yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Psikolojik sermaye, üretim karşıtı iş davranışları, işe yabancılaşma, iş erteleme ABSTRACT Human capital is of great importance in the creation of policies that will ensure efficient work in enterprises. Keeping the communication, education, skills, work commitment and motivation of the employees in managerial positions and lower-level employees at a high level is the cornerstone of production. This research, which was designed as a survey study, was carried out with the participation of 390 employees working with various titles in a private hospital operating in Istanbul. Within the framework of the hypotheses created in our research, whether there is a mediating effect of work alienation and work procrastination on the effect of psychological capital on counter-productive work behaviors in healthcare workers was investigated using 4 scales with the same title, including the sub-dimensions of the variables. The applied questionnaire is in 5-point Likert type and consists of 84 questions in total. By examining the collected quantitative data, Structural Equation Modeling (SEM) was used for this research and SPSS, AMOS and SmartPLS programs were used to analyze and interpret the data. As a result of the analysis, it was determined that two of the scales used had high reliability and validity levels, and the other two had very high levels of reliability and validity, and the factor structures were statistically significant and valid. As a result of the analysis of the data obtained in our research, it has been determined that psychological capital has a negative and significant effect on counter-productive work behaviors, work procrastination and work alienation. In addition, it has been determined that work procrastination and work alienation have a positive and significant effect on counter-productive work behaviors. When the mediation tests are examined, it has been determined that work alienation has a partial mediating role in the relationship between psychological capital and counter-productive work behavior, and work procrastination has a full mediating role in the same relationship. In the light of these findings, the four variables that are the subject of our research were evaluated in terms of their various characteristics and compared with the literature. Key Words: Psychological capital, counter-productive work behaviors, work alienation, work procrastination. İÇİNDEKİLER ÖZET . iii ABSTRACT. iv ÖNSÖZ. v İÇİNDEKİLER. vi TABLO LİSTESİ. xiii ŞEKİL LİSTESİ. xv KISALTMALAR LİSTESİ . xvi GİRİŞ. 1 1. POZİTİF PSİKOLOJİ . 1 1. 1 Pozitif Psikoloji. 1 1. 1. 1 Pozitif Psikoloji Tanımı ve Önemi. 1 1. 1. 2. Pozitif Psikolojinin Tarihsel Gelişimi . 1 1. 1. 3. Pozitif Psikoloji Amacı. 3 1. 1. 4. Pozitif Psikoloji Düzeyleri . 4 1. 2. Pozitif Örgütsel Davranış. 4 1. 2. 1. Pozitif Örgütsel Davranış Tanımı ve Önemi . 5 1. 2. 2. Pozitif Örgütsel Davranışın Tarihsel Gelişimi . 5 1. 2. 3. Pozitif Örgütsel Davranışın Amacı . 6 1. 2. 4. Pozitif Örgütsel Davranışın Özellikleri . 6 1. 3. Sermaye Türleri. 7 1. 3. 1. Beşeri Sermaye . 7 1. 3. 2. Entelektüel Sermaye . 7 1. 3. 3. Sosyal Sermaye . 8 1. 3. 4. Kültürel Sermaye. 8 1. 4. Psikolojik Sermaye Tanımı. 9 1. 5. Psikolojik Sermayenin Gelişim Süreci. 9 1. 6. Psikolojik Sermayenin Boyutları . 10 1. 6. 1. Öz Yeterlilik . 10 1. 6. 2. Umut. 12 1. 6. 3. İyimserlik. 12 1. 6. 4. Dayanıklılık . 12 1. 7. Psikolojik Sermayenin Sonuçları . 13 1. 7. 1. İşe Adanmışlık. 13 1. 7. 2. Örgütsel Bağlılık . 14 1. 7. 3. İş Tatmini. 15 1. 7. 4. İş Performansı. 15 1. 7. 5. İşe Devamsızlık . 16 1. 7. 6. İşten Ayrılma Niyeti. 17 1. 7. 7. Sinizm. 18 1. 7. 8. Stres. 20 1. 7. 9. Kaygı . 21 1. 7. 10. Sapkın Davranışlar . 22 1. 8. Uluslararası Literatürde Psikolojik Sermaye ile İlgili Yapılan Çalışmalar. 23 1. 9. Ulusal Literatürde Psikolojik Sermaye ile İlgili Yapılan Çalışmalar. 26 2. ÜRETİM KARŞITI İŞ DAVRANIŞLARI. 31 2. 1. Üretim Karşıtı İş Davranışlarının Tanımı . 31 2. 2. Üretim Karşıtı İş Davranışları Modelleri . 32 2. 2. 1. Buss (1961)’ın Modeli. 32 2. 2. 2. Robinson ve Bennet (1995)’in Modeli . 32 2. 2. 3. Gruys (1999)’ın Modeli. 35 2. 2. 4. Bennet ve Robinson (2000)’ın Modeli . 36 2. 2. 4. 1. Bireyler Arası Üretim Karşıtı İş Davranışları . 36 2. 2. 4. 2. Örgütsel Boyutlu Üretim Karşıtı Davranışlar. 36 2. 2. 5. Vardi ve Weitz(2004)’ın Modeli. 37 2. 2. 6. Baron ve Neumann(1996,2005) Modelleri. 38 2. 2. 7. Spector vd. (2006)’ nin Modeli . 40 2. 2. 8. Kelloway vd. (2010)’nin Modeli. 40 2. 3. Üretim Karşıtı İş Davranışları Boyutları. 42 2. 3. 1 Kundaklama. 43 2. 3. 2. Geri Çekilme . 43 2. 3. 3. Üretimi Saptırma . 44 2. 3. 4. Çalma. 44 2. 3. 5. Suistimal Etme. 44 2. 4. Üretim Karşıtı İş Davranışı Sayılan Eylemler . 45 2. 4. 1. Mobbing . 45 2. 4. 2. Diğer Çalışanlara Karşı Kötü Muamele . 46 2. 4. 3. Sabotaj . 46 2. 4. 4. Üretimin Saptırılması . 47 2. 4. 5. İşe Devamsızlık . 47 2. 4. 6. Ayrımcılık. 47 2. 4. 7. Kendini Soyutlama . 48 2. 4. 8. Çalışan Hırsızlığı. 48 2. 4. 9. İşyerinde Alkol ve Uyuşturucu Kullanımı . 49 2. 4. 10. Sosyal Kaytarma. 49 2. 4. 11. Sanal Kaytarma . 50 2. 4. 12. İş Sağlığına ve Güvenliğine Yönelik Kurallara Uymama . 50 2. 5. Üretim Karşıtı İş Davranışlarına Etki Eden Faktörler. 51 2. 5. 1. Kişi-Örgüt Uyumu. 51 2. 5. 2. İş Stresi . 51 2. 5. 3. Yönetim Tarzı. 52 2. 5. 4. İşin Niteliği ve İş Ekibi. 52 2. 5. 5. Mobbing . 53 2. 5. 6. Örgütsel Adaletsizlik . 53 2. 5. 7. Kişilik . 53 2. 6. Üretim Karşıtı İş Davranışları Sonuçları ve Önlenmesi . 54 2. 7. Uluslararası Literatürde Üretim Karşıtı İş Davranışları ile İlgili Yapılan Çalışmalar. 55 2. 8. Ulusal Literatürde Üretim Karşıtı İş Davranışları ile İlgili Yapılan Çalışmalar. 58 3. İŞE YABANCILAŞMA . 62 3. 1. Yabancılaşma Kavramı ve Tanımı. 62 3. 2. İşe Yabancılaşma ve Tanımı . 63 3. 3. İşe Yabancılaşma Nedenleri. 63 3. 3. 1. İşe Yabancılaşmaya Neden Olan Örgütsel Faktörler . 63 3. 3. 1. 1. Örgüt Büyüklüğü . 64 3. 3. 1. 2. Yönetim Tarzı. 64 3. 3. 1. 3. İletişim ve Bilgi Akışı . 65 3. 3. 1. 4. Çalışma Koşulları . 65 3. 3. 1. 5. Örgütsel Adalet. 66 3. 3. 2. İşe Yabancılaşmaya Neden Olan Çevresel Faktörler . 67 3. 3. 2. 1. Ekonomik Yapı. 67 3. 3. 2. 2. Teknolojik Yapı. 67 3. 3. 2. 3. Toplumsal ve Kültürel Yapı . 68 3. 4. İşe Yabancılaşma Sonuçları . 68 3. 4. 1. İş Tatmininin Azalması . 68 3. 4. 2. Örgütsel Sessizlik . 69 3. 4. 3. Örgütsel Bağlılığın Azalması . 69 3. 4. 4. Tükenmişlik Sendromu . 70 3. 4. 5. Çalışma Yaşamının Kalitesinin Düşmesi . 70 3. 4. 6. İşe Devamsızlık ve İşten Ayrılma Niyeti . 71 3. 5. İşe Yabancılaşmayı Önleyici Yöntemler . 71 3. 5. 1. İşe Yabancılaşmayı Önleyici Örgütsel Yöntemler. 72 3. 5. 1. 1. İş Zenginleştirme . 72 3. 5. 1. 2. İş Rotasyonu . 72 3. 5. 1. 3. Takım Geliştirme. 73 3. 5. 1. 4. Yönetime Katılma . 73 3. 5. 1. 5. Yabancılaşma Yönetimi . 74 3. 5. 1. 6. Stres Yönetimi. 75 3. 5. 1. 7. Çatışma Yönetimi. 75 3. 5. 1. 8 Personel Güçlendirme . 76 3. 5. 2. İşe Yabancılaşmayı Önleyici Bireysel Yöntemler . 76 3. 5. 2. 1. Kendini Tanıma . 76 3. 5. 2. 2. Kendini Geliştirme ve Gerçekleştirme . 76 3. 6. Uluslararası Literatürde İşe Yabancılaşma İle İlgili Yapılan Çalışmalar . 77 3. 7. Ulusal Literatürde İşe Yabancılaşma İle İlgili Yapılan Çalışmalar . 80 4. İŞ ERTELEME. 85 4. 1. İş Erteleme Davranışının Nedenleri. 85 4. 1. 1. Kişilik ve Kişisel Farklılıklar . 86 4. 1. 2. İşin Özelliği ve İş Yaşamının Kalitesi. 86 4. 1. 3. Dışadönüklük, Atılganlık ve Duyarlılık Arama . 87 4. 1. 4. Stres, Kaygı/Depresyon ve Asabiyet. 88 4. 1. 5. Enerji Eksikliği, Öğrenilmiş Çaresizlik ve Kötümserlik. 88 4. 1. 6. Öz yeterlilik . 89 4. 1. 7. Başarısızlık Korkusu ve Başarı Korkusu. 89 4. 1. 8. Mükemmeliyetçilik. 89 4. 1. 9. Kontrol Odaklılık. 90 4. 1. 10. Beş Faktör Kişilik Özellikleri. 91 4. 1. 11. Rol belirsizliği ve Rol Çatışması. 91 4. 1. 12. Tükenmişlik Sendromu . 92 4. 1. 13. Motivasyon Eksikliği. 93 4. 1. 14. Başarısız Zaman Yönetimi . 93 4. 1. 15. Bir Direniş Stratejisi ve Karşı Koyma Tepkisi. 93 4. 2. Uluslararası Literatürde İş Erteleme ile İlgili Yapılan Çalışmalar. 94 4. 3. Ulusal Literatürde İş Erteleme ile İlgili Yapılan Çalışmalar . 96 5. KAVRAMLAR ARASI İLİŞKİLER. 98 5. 1. Psikolojik Sermaye – Üretim Karşıtı İş Davranışları. 98 5. 2 Psikolojik Sermaye – İşe Yabancılaşma . 100 5. 3 Psikolojik Sermaye – İş Erteleme . 102 5. 4 İşe Yabancılaşma - Üretim Karşıtı İş Davranışları . 102 5. 5 İş Erteleme – Üretim Karşıtı İş Davranışları. 103 5. 6 Psikolojik Sermaye – İşe Yabancılaşma – Üretim Karşıtı İş Davranışları . 103 6. ARAŞTIRMA. 105 6. 1. Araştırmanın Önemi ve Amacı . 105 6. 2. Araştırmanın Kapsamı ve Kısıtları. 105 6. 3. Araştırmanın Modeli, Değişkenleri ve Hipotezler. 106 6. 4. Analiz Yöntemi . 108 6. 5. Ana Kütle ve Örneklem . 110 6. 6. Araştırmada Kullanılan Ölçekler . 111 6. 6. 1. Psikolojik Sermaye Ölçeği . 111 6. 6. 2. Üretim Karşıtı İş Davranışları Ölçeği. 112 6. 6. 3. İşe Yabancılaşma Ölçeği . 116 6. 6. 4. İş Erteleme Ölçeği . 117 7. VERİ ANALİZİ. 118 7. 1 Demografik Veriler. 118 7. 1. 1. Kurumdaki Görev. 118 7. 1. 2 Öğrenim Durumu. 119 7. 1. 3. Yaş. 120 7. 1. 4 Cinsiyet. 121 7. 1. 5. Sektördeki Çalışma Süresi. 121 7. 1. 6. Kurumdaki Çalışma Süresi. 122 7. 2. Ölçek Doğrulama . 122 7. 2. 1. Güvenilirlik ve Geçerlik . 122 7. 2. 1. 1. Psikolojik Sermaye Ölçeğinin Güvenilirlik ve Geçerlik Analizi . 124 7. 2. 1. 2. Üretim Karşıtı İş Davranışları Ölçeğinin Güvenilirlik ve Geçerlik Analizi. 124 7. 2. 1. 3. İşe Yabancılaşma Ölçeğinin Güvenilirlik ve Geçerlik Analizi . 125 7. 2. 1. 4. İş Erteleme Ölçeğinin Güvenilirlik ve Geçerlik Analizi . 126 7. 2. 2. Faktör Analizi. 126 7. 2. 2. 1. Doğrulayıcı ve Keşfedici Faktör Analizi. 127 7. 2. 2. 1. 1. Psikolojik Sermaye Ölçeğinin Faktör Analizi. 127 7. 2. 2. 1. 2. Üretim Karşıtı İş Davranışları Ölçeğinin Faktör Analizi . 134 7. 2. 2. 1. 3. İşe Yabancılaşma Ölçeğinin Faktör Analizi. 140 7. 2. 2. 1. 4. İş Erteleme Ölçeğinin Faktör Analizi. 143 7. 3. Normallik Testleri . 146 7. 3. 1. Değişkenlerin Ortalama Puanları, Standart Sapma Değerleri ve Korelasyon Katsayıları. 148 7. 4. En Küçük Kareler Yöntemiyle Yapısal Eşitlik Modellemesi (PLS-SEM). 150 7. 4. 1. Güvenilirlik Geçerlik Analizleri. 150 7. 4. 2. Ayrışma Geçerliliği . 161 7. 5. Hipotez Testleri. 164 7. 5. 1. Yapısal Eşitlik Modeli. 165 7. 5. 2. Hipotezlere İlişkin Testler. 169 8. TARTIŞMA VE SONUÇ. 181 8. 1. Demografik Değişkenler Bulgular ve Tartışma . 183 8. 2. Psikolojik Sermaye ve Üretim Karşıtı İş Davranışları İlişkisi Bulgular ve Tartışma. 184 8. 3. Psikolojik Sermaye ve İş Erteleme İlişkisi Bulgular ve Tartışma. 186 8. 4. Psikolojik Sermaye ve İşe Yabancılaşma İlişkisi Bulgular ve Tartışma. 187 8. 5. İşe Yabancılaşma ve Üretim Karşıtı İş Davranışları İlişkisi Bulgular ve Tartışma. 189 8. 6. İş Erteleme ve Üretim Karşıtı İş Davranışları İlişkisi Bulgular ve Tartışma . 192 8. 7. İşe Yabancılaşmanın Aracılık Rolüne İlişkin Bulgular ve Tartışma . 195 8. 8. İş Ertelemenin Aracılık Rolüne İlişkin Bulgular ve Tartışma . 196 9. SONUÇ VE ÖNERİLER. 199 KAYNAKÇA. 20