Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2020
Tezin Dili: İngilizce
Öğrenci: ATİLLA SALTUKOĞLU
Danışman: PAZARÇEVİREN SELİM YÜKSEL
Özet:Faaliyet tabanlı bütçelemenin inşaat sektöründe nasıl uygulanacağına ilişkin çalışmalar yok denecek kadar azdır. Ulaşılan çalışmalar, konut ve ticari binaların proje bütçelerine odaklanmıştır. Kamu altyapı inşaatlarını içeren çalışmalarda ise, geleneksel bütçeleme modelleri önerilmektedir. Kamu inşaatlarında devam eden maliyet ve zaman aşımı problemleri göz önüne alındığında, geleneksel bütçelemenin kısa görüşlü ve statik yapısının bu inşaatların nitelikleri ile uyumlu olmadığı açıktır. Faaliyet tabanlı bütçelemenin yuvarlanan tahminlere dayalı çevik yapısı, bir yandan işletme varlıklarını korurken, diğer yandan kamu kaynaklarının israfını da önleyecektir. Araştırmalarda ortaya çıkan diğer bir sonuca göre; işletmelerin birçoğu zaman planlamasına önem vermekte buna karşılık maliyet planlamasına aynı derecede önem vermemektedir. İşletmeler, iş programı ve zaman çizelgesi hazırlamak için iş değişikliklerinin etkilerini dikkate alan kritik yol yöntemi ve Gant grafiği gibi faaliyet tabanlı yöntemler tercih etmekle birlikte, bütçelemede fonksiyon tabanlı bütçeleme tercih etmektedir. Ayrıca, hazırlanan bütçe tabloları, bölümlerin kaynak ihtiyaçları ve bu kaynakların miktarları dışında herhangi bir şey sunmamaktadır. Küçük ve orta ölçekli inşaat taahhüt işletmelerini kapsayan çalışmalarda ise, büyük bir kısmının işi alana kadar bütçeleme yapmadığı, çoğunun faaliyet tabanlı bütçelemenin kavramlarını, ilkelerini, işleyişini ve faydalarını bilmediği sonucuna varılmıştır. Proje yönetimi alan yazınına göre, işletme yöneticileri maliyet ve süre aşımlarının nedenlerini tasarım değişiklikleri ve fiyat artışları gibi dışsal nedenlerle açıklamaktadır. Buna karşılık uluslararası çalışmalar, elde dilen kötü sonuçların nedenini, inşaat süreçlerindeki faaliyet dizilerini görünür kılacak bir maliyet yönetim modeli tercih edilmemesine bağlamaktadır. Faaliyet tabanlı bütçeleme yönteminin en önemli avantajları şunlardır; inşaat süreçlerindeki faaliyet dizilerini analiz etmesi, değer yaratmayan faaliyetlere kaynak ayrılmasının önüne geçmesi, tüm inşaat faaliyetlerindeki değişikliklerin sonuca etkisini ölçmesi, kritik yol yöntemi gibi çevik yöntemlerle uyum sağlaması, tüm destek faaliyetlerinin maliyetlerinin ortaya çıkaran gerçek nedenlerine göre ürünlere yüklenebilmesi, özellikle teklif aşamasında yapılan ön maliyet kestirmelerinin çok daha güvenilir olması. Bu nedenle çalışmada; faaliyet tabanlı bütçeleme yönteminin ihale v aşamasından itibaren nasıl uygulanacağı, işletme genelinde ve şantiyelerde ortaya çıkacak olan maliyetlerin nasıl tahsis edileceği, daha tutarlı fiyat teklifleri sunabilmek için ön maliyetlerin nasıl hesaplanacağı sorularına cevap aranır. Araştırma sorularına cevap bulabilmek amacıyla, bir inşaat firmasında ihale aşamasında olan bir projede, vaka temelli bir çalışma yapılmıştır. Araştırma raporunun teorik bölümlerinin yazımı ve önerilen modelin varsayımlarının ve ilkelerinin belirlenmesi amacıyla, yönetim muhasebesi ve proje yönetimi alan yazını yanı sıra sektörel araştırmaların sonuçlarından faydalanılmıştır. Birincil verilerin elde edilmesi ve uygulama modelinin geliştirilmesi için, farklı kişilerle çok sayıda görüşme yapılmıştır. İşletmenin maliyet yönetim bilgi sistemi, örnek projeye ait belgeler ve daha önce tamamlanmış projelerin dosyaları detaylı bir şekilde incelenerek, elde edilen sonuçlar karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Önerilen model proje büyüklüğü veya ürün türüne bakılmaksızın, her projenin ihtiyaçlarına uyacak şekilde kolayca özelleştirilebilir. Ayrıca, modelin yapım maliyetini tahmin etme yeteneği, mühendislerin proje tasarım aşamasında ayrıntılı planlar hazırlamasına ve başarı şansını artırmasına yardımcı olacaktır. Çalışma, faaliyet tabanlı bütçeleme yöntemini inşaat sektörüne doğru genişlettiği için gelecekte yapılacak çalışmalar için de bir başlangıç noktası olacaktır. Çalışmada geliştirilen maliyet tahsis modeli ve faaliyet tabanlı bütçeleme ile bütünleşik olarak tasarlanan ön maliyetleme modeli, işletmelerinde faaliyet tabanlı bütçeleme sistemi kurmak isteyen yöneticilere önemli bir rehber olacaktır. Bunların yanı sıra, faaliyet tabanlı bütçelemenin avantajlarını ortaya çıkarabilecek şekilde tasarlanan bütçe tabloları, üst yönetime raporlama yapan kişilere ve yazılım mühendislerine faydalı olacaktır.