Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstatistik Ana Bilim Dalı, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2020
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Orhan Tayfun Yıldız
Danışman: ÖZLEM DENİZ BAŞAR
Özet:ÖZET Bu çalışmada; havacılık sektöründe yaşanan istenmeyen operasyonel aksaklık durumlarının genel değerlendirmesi yapılmış, bu aksaklıkları standardize eden kuruluşlar ve bu kuruluşların yolcu ve havayollarını bağlayan kuralları aktarılmıştır. Havayollarının aksaklık durumlarında yolcuları farklı havayollarına aktarma zorunlulukları üzerine ortaya çıkan çalışmada; hem yolcuların yaşayabileceği aksaklıkları hem de havayollarının üzerindeki maliyetleri düşürmek için DEMATEL ile desteklenmiş MOORA ve MULTIMOORA Çok Kriterli Karar Verme Yöntemi uygulanmıştır. Uygulama için yirmi farklı alternatif seyahat planı oluşturulmuş ve yedi farklı kriter dikkate alınarak sıralanmıştır. Elde edilen sonuçlar kendi aralarında karşılaştırılarak, havayolları ve yolcular açısından en iyi alternatif seyahatin seçilmesi sağlanmıştır. Sonuç olarak, seçilen seyahatin havayolu maliyetlerini minimize edeceği ve şirketlerin ticari başarılarına pozitiflik yaratabilecek ayrı bir ürün haline dönüştürülebileceği gösterilmiştir. Ayrıca, gelecekte yapılacak olan çalışmalar için öneriler sunulmuş, daha büyük veri setleri ve farklı sıralama yöntemleriyle çalışılmasının gerekliliği açıklanmıştır. Anahtar Kelimeler: DEMATEL, havacılık, IATA, IROP, interline, MOORA, MULTIMOORA, operasyonel aksaklık. ABSTRACT This thesis focuses on a general assessment of involuntary irregular operations in the airline industry, provides information on regulative institutions and these institutions’ regulations that bind both the airlines and passengers. Due to the airlines’ binding rules for reaccommodation of the passengers, MOORA and MULTIMOORA Multi-Criteria Decision Making methods which are supported by DEMATEL weights been applied for both eliminating high transfer and travel times of the passengers and reducing the airlines’ cost values. Twenty different itineraries and seven criteria selected for the application of MOORA and MULTIMOORA methodologies. All results which are accumulated from multiple ranking methodologies have been compared and the best itinerary options selected for both the passengers and the airlines. Consequently, it is demonstrated that selected itinerary option(s) will decrease the cost and may be transformed to a standalone product that could help companies for their commercial success. In addition, suggestions for the necessity of working with much bigger data sets and different ranking methods in the future for a more robust analysis are provided. Keywords: Aviation, DEMATEL, IATA, interline, IROP, irregular operations, MOORA, MULTIMOORA. İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER . i ÖZET . iii ABSTRACT . iv TEŞEKKÜR. v ŞEKİLLER . vi ÇİZELGELER . vii SİMGELER VE KISALTMALAR . ix 1. GİRİŞ . 1 2. LİTERATÜR ÖZETİ . 4 3. HAVAYOLU ENDÜSTRİSİ . 9 3. 1. Havacılık Endüstrisindeki Serbestleşme (Deregülasyon) ve Liberalizasyon Dönemi . 11 3. 2. Havacılık Endüstrisinin 2000 Yılından Bu Yana Evrimi . 13 3. 3. Havacılık Endüstrisinde Gelir Yönetimine Giriş . 14 3. 3. 1. Gelir Yönetimi’nin tarihi . 17 3. 3. 2. Sektörlerin sınıflandırılması ve çeşitli uygulamaları . 18 3. 3. 3. Gelir Yönetimi ve Ücretlendirme . 24 3. 3. 4. Değişen iş çevreleri . 28 3. 4. Havayolu İttifakları ve Anlaşmaları . 30 3. 4. 1. Havayollarının anlaşma ve ittifak yapma amaçları . 30 3. 4. 2. Havayolu anlaşmaları ve ittifaklarının rolü . 31 3. 4. 3. Havayolu anlaşma ve ittifak biçimleri . 34 3. 5. Havacılıkta Operasyonel Aksaklıklar (IROPS) . 39 3. 5. 1. Aksaklıklarda endüstri standart ve regülasyonları . 43 3. 5. 2. Operasyonel aksaklık sonrası havayolu faturaları ve ödenecek tutarların belirlenmesindeki yöntemler . 47 3. 5. 3. Operasyonel aksaklık sonucu oluşan maliyetlerin analizi . 50 4. ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME VE AĞIRLIKLANDIRMA YÖNTEMLERİ . 55 4. 1. MOORA Yöntemi . 55 4. 1. 1. MOORA Yöntemi işlem adımları . 56 4. 2. MULTIMOORA Yöntemi . 61 4. 2. 1. Kullanılabilecek sıralama araç ve yöntemleri . 62 4. 2. 2. Kriterler için ağırlıklandırma yöntemleri . 67 4. 2. 3. MOORA ve MULTIMOORA’nın sağlamlığı . 69 4. 3. DEMATEL Ağırlıklandırma Yöntemi . 70 4. 3. 1. DEMATEL işlem adımları . 70 5. UYGULAMA. 74 5. 1. Araştırmada Kullanılan Veri Seti . 74 5. 2. Araştırmanın Yöntemi . 77 5. 3. DEMATEL Yöntemi İle Ağırlıkların Hesaplanması . 78 5. 3. 1. Kriterler arasındaki ilişkinin belirlenmesi ve notlandırılması . 79 5. 3. 2. Direkt-İlişki Matrisi’nin oluşturulması . 86 5. 3. 3. Direkt-İlişki Matrisi’nin normalize edilmesi . 87 5. 3. 4. Toplam İlişki Matrisi’nin oluşturulması . 87 5. 3. 5. Etki Dereceleri’nin hesaplanması . 88 5. 3. 6. Kriterlerin Ağırlıkları’nın hesaplanması . 89 5. 4. MOORA ve MULTIMOORA Analizi . 90 5. 4. 1. Başlangıç (Karar) Matrisi’nin oluşturulması . 90 5. 4. 2. Başlangıç (Karar) Matrisi’nin normalize edilmesi . 90 5. 4. 3. MOORA Oran Yaklaşım Yöntemi’nin uygulanması . 93 5. 4. 4. MOORA Referans Noktası Yöntemi’nin uygulanması . 94 5. 4. 5. MOORA Önem Katsayısı Yaklaşımı’nın uygulanması . 96 5. 4. 6. MOORA Tam Çarpım Formu Yaklaşımı’nın uygulanması . 97 5. 4. 7. MULTIMOORA Sıra Konumlandırma Yöntemi ile sıralama . 99 5. 4. 8. MULTIMOORA Borda Hesaplama Yöntemi ile sıralama . 99 5. 4. 9. MULTIMOORA Baskın-Yönlü Grafik Yöntemi ile sıralama . 100 5. 5. Sıralama Yöntemlerinin Karşılaştırması ve Genel Değerlendirme . 111 6. SONUÇ VE ÖNERİLER . 114 KAYNAKLAR . 117 ÖZGEÇMİŞ . 124