Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Dış Ticaret Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2020
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: OSMAN BOZKURT
Danışman: ARSLAN İSMET KAHRAMAN
Özet:ÖZET Dünya Ticaret Örgütü'nün (DTÖ/GATT) nezdinde gerçekleştirilen müzakerelerin ardından, geleneksel ticaret engeli olarak kabul edilen gümrük tarifesi oranlarında ciddi indirimler sağlanmış ve bu kapsamda tarife dışı önlemler daha da önem kazanmıştır. Tarife Dışı Önlemlerin (TDÖ) ticaret politikası aracı olarak kullanımının artmasına yönelik oluşan bu yeni eğilimle birlikte 2009 küresel ekonomik ve mali krizinden bu yana dünya ticaretindeki durgun büyüme, yatırım faaliyetleri ile ticareti azaltan yeni korumacı programların artacağına dair endişeleri arttırmıştır. Söz konusu bu endişeler, TDÖ’lerin ticaret politikası aracı olarak kullanılmasına yönelik tartışmaları da beraberinde getirmiştir. Ticaret politikası aracı olarak TDÖ’lerin kullanımının yayılma hızı, bu alandaki literatüre TDÖ’lerin ekonomik etkilerine yönelik yapılan araştırmalar şeklinde yansımıştır. Bu noktadan hareketle, bu çalışmada Türkiye’nin otomotiv sektörü ithalatına uygulamış olduğu TDÖ’lerin etkileri yapısal çekim modeli kullanılarak analiz edilmiştir. Söz konusu analizde, çekim modeli literatüründe yer alan en güncel bilgiler de dikkate alınarak, Türkiye’nin seçilmiş 149 ülkeden 1995-2018 yılları arasında gerçekleştirmiş olduğu otomotiv ana ve yan sanayii ithalat verileri kullanılarak, TDÖ’lerin otomotiv sektörüne olan etkileri araştırılmıştır. Sektörü oluşturan eşyalar özelinde ve sektörel düzeyde yapılan analizler sonucunda her bir TDÖ için AVE hesaplamaları gerçekleştirilerek örtük koruma oranları hesaplanmıştır. Gerçekleştirilen analizler sonucunda, uygulanan TDÖ’lerin genel olarak otomotiv sektörü üzerinde olumsuz etki yarattığı görülmüştür. Bu itibarla eşyalar özelinde mikro ölçekte yürütülen analizlerde sektör ithalatına en çok engel teşkil eden önlem türlerinin sırasıyla, Ticarette Teknik Engeller, anti damping ve telafi edici vergileri de kapsayan Korunma Önlemleri ile Fiyat Kontrol Önlemleri olduğu sonucuna varılmıştır. Bunun yanında sektörel düzeyde yürütülen makro ölçekli analizde ise yalnızca Korunma Önlemlerinin sektör ithalatına dair genel bir koruma sağladığı sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Uluslararası Ticaret, Otomotiv Sektörü, Çekim Modeli, Tarife Dışı Önlemler, Sayısallaştırma ABSTRACT Following the negotiations held with the World Trade Organization (WTO / GATT), significant reductions were achieved in tariff rates, which are considered traditional trade barriers, and in this context, Non-Tariff Measures (NTMs) gained more importance. The sluggish growth in world trade since the 2009 global economic and financial crisis together with this new trend towards the increase in the use of NTMs as a trade policy tool, has raised concerns that investment activities and new protectionist programs will reduce trade. These concerns brought about discussions on the use of NTMs as a trade policy tool. The rate of the spread of the use of NTMs as a trade policy tool has been reflected in the literature in this field in research on the economic effects of NTMs. From this point on, in this study the effects of NTMs that Turkey has applied to automotive sector imports were analyzed using the structural gravity model. In this analysis, the effects of NTMs on the automotive industry were investigated taking into account the latest information contained in the gravity model literature and using the automotive and supply industry import data that was gathered about 149 selected countries including Turkey for 1995-2018. As a result of the analyses made at a sectoral level and specific to the items that make up the sector, the implicit protection rates were calculated by performing AVE calculations for each NTM. As a result of the analyses carried out, it has been seen that the applied NTMs generally have a negative effect on the automotive sector. In this respect, in the micro-scale analyses conducted for the goods, it has been concluded that the biggest obstacles to the imports of the sector are Technical Barriers to Trade, Contingent Trade-Protective Measures including antidumping, countervailing, and safeguard measures and Price Control Measures, respectively. In addition, in the macro-scale analysis carried out at sectoral level, it was concluded that only the Contingent Trade-Protective Measures provided a general protection for the imports of this sector. Keywords: International Trade, Automotive Industry, Gravity Model, Non-Tariff Measures, Quantification İÇİNDEKİLER ÖZET . iv ABSTRACT. v TABLOLAR LİSTESİ . xiv ŞEKİLLER LİSTESİ . xvi KISALTMALAR . xviii GİRİŞ . 1 1. DIŞ TİCARET POLİTİKALARI. 5 1. 1. Dış Ticaret Politikasının Amaçları. 7 1. 1. 1. Ödemeler Bilançosundaki Açıkların Giderilmesi. 8 1. 1. 2. Yerli Sanayiyi Dış Rekabetten Koruma. 8 1. 1. 3. Sanayileşme Stratejisine Göre Müdahale . 8 1. 1. 4. Piyasa Aksaklıklarının Giderilmesi . 9 1. 1. 5. Kendi Kendine Yeterlilik (Otarşi) . 10 1. 1. 6. Ekonominin Liberalleştirilmesi . 10 1. 1. 7. İç Ekonomik İstikrarın Sağlanması. 10 1. 1. 8. Dış Piyasada Monopol Gücünden Faydalanmak . 11 1. 1. 9. Kamu Gelirlerini Artırmak . 12 1. 1. 10. Belirli Bir Sosyal Sınıfı Korumak . 12 1. 2. Dış Ticaret Politikasında Kullanılan Araçlar. 12 1. 2. 1. Gümrük Tarifeleri. 13 1. 2. 2. Tarife Dışı Araçlar. 13 1. 2. 2. 1. Miktar Kısıtlamaları . 14 1. 2. 2. 2. Tarife Benzeri Faktörler . 14 1. 2. 2. 3. Görünmez Engeller. 14 1. 2. 3. İhracatın Teşvik Edilmesi . 15 1. 2. 4. Karşılıklı (Bağlı) Ticaret. 15 1. 3. Uluslararası Ticaret ve Korumacılık Olgusu. 16 1. 3. 1. Korumacılığın Dayandığı Gerekçeler (Argümanlar). 18 1. 3. 1. 1. Milli Güvenlik Argümanı. 18 1. 3. 1. 2. Genç Endüstri Argümanı. 19 1. 3. 1. 3. Stratejik Ticaret Politikası Argümanı. 21 1. 3. 1. 4. İşsizliğin Önlenmesi Argümanı. 24 1. 3. 1. 5. Ödemeler Bilançosu Açıklarının Azaltılması Argümanı . 26 1. 3. 1. 6. Koşulların Eşitsizliği (Adil Ticaret) Argümanı. 27 1. 3. 1. 7. Çevrenin Korunması Argümanı . 28 1. 3. 1. 8. Gelirin Yeniden Dağıtılması Argümanı . 29 2. DEVLETİN DIŞ TİCARETE MÜDAHALESİ. 31 2. 1. Bir Müdahale Aracı Olarak Gümrük Tarifeleri . 32 2. 1. 1. Gümrük Tarifelerinin Tanımı ve Kapsamı . 34 2. 1. 2. Gümrük Tarifelerinin Türleri. 35 2. 1. 3. Gümrük Tarife Sistemleri . 38 2. 1. 3. 1. Tek Kolonlu Tarife Sistemi. 39 2. 1. 3. 2. Çift Kolonlu Tarife Sistemi. 40 2. 1. 3. 3. Üç Kolonlu Tarife Sistemi. 40 2. 1. 4. Gümrük Tarifelerinin Fonksiyonları. 42 2. 1. 4. 1. Tarifelerin Gelir Yaratma ve Koruma Fonksiyonu . 42 2. 1. 4. 2. Tarifelerin Ödemeler Dengesi Açıklarını Azaltma Fonksiyonu. 45 2. 1. 5. Gümrük Vergilerinin Etkileri. 45 2. 1. 5. 1. Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri. 46 2. 1. 5. 1. 1. Üretim (Koruma) Etkisi. 47 2. 1. 5. 1. 2. Tüketim Etkisi . 48 2. 1. 5. 1. 3. Gelir Etkisi. 49 2. 1. 5. 1. 4. Gelirin Yeniden Dağıtım Etkisi. 49 2. 1. 5. 1. 5. Rekabet Etkisi. 50 2. 1. 5. 1. 6. Gümrük Tarifelerinin Fayda ve Maliyetleri . 50 2. 1. 5. 2. Gümrük Vergilerinin Genel Denge (Geniş Kapsamlı) Etkileri. 53 2. 1. 5. 2. 1. Üretim (Koruma) Etkisi. 55 2. 1. 5. 2. 2. Tüketim Etkisi . 55 2. 1. 5. 2. 3. Ticaret Hacmi Etkisi. 55 2. 1. 5. 2. 4. Mali Gelir Etkisi. 55 2. 1. 6. Gümrük Tarifeleri ve Dış Ticaret Hadleri . 56 2. 1. 7. Optimum Gümrük Tarifesi . 58 2. 1. 8. Gümrük Tarifelerinin Yansıması. 60 2. 1. 9. Ara Malları ve Efektif (Etken) Koruma Oranı. 63 2. 2. Bir Müdahale Aracı Olarak Tarife Dışı Önlemler . 64 2. 2. 1. Miktar Kısıtlamaları. 66 2. 2. 1. 1. İthalat Kotaları. 66 2. 2. 1. 1. 1. Kotaların Kısmi Denge Etkileri. 67 2. 2. 1. 2. İthalat Yasakları. 69 2. 2. 1. 3. Kambiyo Denetimi (Döviz Kontrolü) . 71 2. 2. 2. Yeni Korumacılık . 72 2. 2. 2. 1. Sübvansiyonlar . 74 2. 2. 2. 1. 1. İhracat Sübvansiyonları. 75 2. 2. 2. 1. 2. Üretici Sübvansiyonları. 77 2. 2. 2. 2. Gönüllü İhracat Kısıtlamaları. 78 2. 2. 2. 3. Sağlık, Güvenlik ve Çevre Standartları ile İdari Düzenlemeler. 80 2. 2. 2. 4. Yönetimli ve Şarta Bağlı Koruma ile Adil Ticaret. 81 2. 2. 2. 4. 1. Damping ve Anti-Damping (AD) Uygulaması . 83 2. 2. 2. 4. 2. Telafi Edici (Fark Giderici) Vergi Uygulaması. 85 2. 2. 2. 4. 3. Korunma Önlemleri Uygulaması . 86 3. TARİFE DIŞI ÖNLEMLER VE TARİFE DIŞI ÖNLEMLERE DAİR TÜRKİYE’NİN TİCARET POLİTİKASI. 89 3. 1. Tarife Dışı Önlemlerin Kapsamı. 90 3. 1. 1. Tarife Dışı Önlemlerin Tanımlanması. 90 3. 1. 2. Tarife Dışı Önlemlerin Sınıflandırılması. 92 3. 1. 2. 1. Tarife Dışı Önlemlerin Çeşitleri. 95 3. 1. 2. 1. 1. İthalata Yönelik Teknik Önlemler. 95 3. 1. 2. 1. 1. 1. Sağlık ve Bitki Sağlığı (SBS) Önlemleri (A Kategorisi) . 96 3. 1. 2. 1. 1. 2. Ticarette Teknik Engeller (TTE) (B Kategorisi). 97 3. 1. 2. 1. 1. 3. Sevk Öncesi İnceleme ve Diğer Formaliteler (C Kategorisi) . 99 3. 1. 2. 1. 2. İthalata Yönelik Teknik Olmayan Önlemler . 99 3. 1. 2. 1. 2. 1. Ticarette Korunma Önlemleri (D Kategorisi). 100 3. 1. 2. 1. 2. 2. Otomatik Olmayan Lisans, Kota, Miktar Kısıtlamaları ve Yasaklar (E Kategorisi). 100 3. 1. 2. 1. 2. 3. İlave Vergi ve Ücretler Dâhil Fiyat Kontrolleri (F Kategorisi)…. . 101 3. 1. 2. 1. 2. 4. Mali Nitelikli Önlemler (G Kategorisi). 102 3. 1. 2. 1. 2. 5. Rekabeti Etkileyen Önlemler (H Kategorisi). 102 3. 1. 2. 1. 2. 6. Ticaretle İlgili Yatırım Önlemleri (I Kategorisi) . 103 3. 1. 2. 1. 2. 7. Dağıtım Kısıtlamaları (J Kategorisi). 103 3. 1. 2. 1. 2. 8. Satış-Sonrası Servislere İlişkin Kısıtlamalar (K Kategorisi) . 104 3. 1. 2. 1. 2. 9. Sübvansiyonlar ile Diğer Şekillerdeki Destekler (L Kategorisi). 104 3. 1. 2. 1. 2. 10. Kamu Alımlarına Dair Kısıtlamalar (M Kategorisi). 104 3. 1. 2. 1. 2. 11. Fikri Mülkiyet Hakları (N Kategorisi) . 105 3. 1. 2. 1. 2. 12. Menşe Kuralları (O Kategorisi). 105 3. 1. 2. 1. 2. 13. İhracatla ilgili önlemler (P Kategorisi). 106 3. 1. 3. Tarife Dışı Önlemlere İlişkin Bilgi Kaynakları . 107 3. 1. 3. 1. Resmi Bilgi Kaynakları . 107 3. 1. 3. 2. DTÖ Nezdinde Gerçekleştirilen Gözden Geçirme İncelemeleri. 108 3. 1. 3. 3. DTÖ’ye Yapılan Bildirimler . 109 3. 1. 3. 4. İş Dünyasına Dönük Araştırmalar ve Özel Sektör Geribildirimleri. 110 3. 2. Tarife Dışı Önlemlere İlişkin Türkiye’nin Politikası. 111 3. 2. 1. Türkiye’nin Ekonomik Görünümü . 111 3. 2. 1. 1. Türkiye’de İhracatın Seyri. 111 3. 2. 1. 2. Türkiye’de İthalatın Seyri. 113 3. 2. 1. 3. Türkiye’nin Dış Ticaret Dengesi . 115 3. 2. 2. TDÖ’lere İlişkin Türkiye’nin Politikası . 116 3. 2. 2. 1. TDÖ’lerin Türkiye’nin Dış Ticaret Mevzuatındaki Yeri . 117 3. 2. 2. 1. 1. İthalat Mevzuatı. 119 3. 2. 2. 1. 2. Teknik Düzenlemeler Mevzuatı . 120 3. 2. 2. 2. Türkiye’nin Uygulamış Olduğu Tarife Dışı Önlemler. 120 3. 2. 2. 2. 1. Uygulanan Önlem Kategorileri Bakımından TDÖ’ler. 121 3. 2. 2. 2. 2. Uygulandıkları Sektörler Bakımından TDÖ’ler. 122 4. TÜRKİYE’NİN UYGULAMIŞ OLDUĞU TARİFE DIŞI ÖNLEMLERİN OTOMOTİV ANA VE YAN SANAYİİNE ETKİLERİNİN ÇEKİM MODELİYLE ÖLÇÜLMESİ. 126 4. 1. Türkiye’de Otomotiv Sektörünün Durumu. 126 4. 1. 1. Sektörü Oluşturan Eşyalar . 128 4. 1. 2. Sektörün İhracat ve İthalat Yapısı . 130 4. 1. 2. 1. Sektörün İhracat Yapısı . 130 4. 1. 2. 2. Sektörün İthalat Yapısı. 132 4. 1. 2. 3. Sektörün Dış Ticaret Dengesi. 133 4. 1. 3. Otomotiv Sektörü İthalatında Türkiye’nin Uygulamış olduğu TDÖ’ler. 135 4. 2. Tarife Dışı Önlemlerin Etkilerinin Ölçülmesinde Kullanılan Yöntemler. 142 4. 2. 1. Tanımlayıcı Göstergelere Dayalı Analiz Metodları. 143 4. 2. 1. 1. Kapsama Oranı (Coverage Ratio) . 143 4. 2. 1. 2. Frekans Endeksi (Frequency Index). 144 4. 2. 1. 3. Yaygınlık Puanı (Prevalence Score). 145 4. 2. 1. 4. Regülasyon Yoğunluk Göstergesi (Regulatory Intensity). 145 4. 2. 1. 5. Regülasyon Mesafesi (Regulatory Distance) . 146 4. 2. 2. Sayısal (Nicel) Değerlendirmeye Dayalı Analiz Metotları. 147 4. 2. 2. 1. Fiyat Karşılaştırması Metodu (Handicraft Price Comparison). 147 4. 2. 2. 2. Ekonometrik Analiz Metotları (Econometric Methods). 148 4. 2. 2. 2. 1. Fiyat Temelli Ekonometrik Yöntemler (Price Based Econometric Methods) . . 148 4. 2. 2. 2. 2. Miktar Temelli Ekonometrik Yöntemler (Quantity Based Econometric Methods). 149 4. 2. 2. 2. 2. 1. Çekim Modeli (Gravity Model) . 150 4. 2. 2. 2. 3. Vektör-Otoregresif Yöntemler (Vector-Autoregressive Methods)…. . 153 4. 2. 2. 3. Simülasyon Yöntemleri (Simulation Methods). 154 4. 3. Tarife Dışı Önlemlerin Ticarete Olan Etkilerinin Çekim Modeli Kullanılarak Ölçülmesi ve Konuya İlişkin Literatür İncelemesi . 155 4. 3. 1. Genel Olarak Çekim Modeli, Modelin Teorik Temelleri ve Tarihsel Gelişimi. . 155 4. 3. 2. Yapısal Çekim Modeli. 169 4. 3. 2. 1. Yapısal Çekim Modelinin Tahmin Edilmesi. 174 4. 3. 2. 1. 1. Yapısal Çekim Modelinin Toplam Ticaret Düzeyi İçin Tahmin Edilmesi…. 174 4. 3. 2. 1. 1. 1. Çok Taraflı Ticaret Dirençlerinin Modele Dâhil Edilmesi . 179 4. 3. 2. 1. 2. Yapısal Çekim Modelinin Sektörel Seviyede Tahmin Edilmesi. 184 4. 3. 2. 2. Yapısal Çekim Modelinin Tahmininde Karşılaşılan Başlıca Sorunlar ve Çözüm Önerileri. 186 4. 3. 2. 2. 1. Ticaret Akışlarındaki “Sıfır Ticaret” Sorunu. 186 4. 3. 2. 2. 2. Ticaret Verilerindeki “Değişen Varyans-Heteroskedastisite” Sorunu…… . 188 4. 3. 2. 2. 3. Ticaret Politikalarında Karşılaşılan Endojenite (İçsellik) Sorunu. 189 4. 3. 2. 2. 4. Ülke Ayrımı Gözetmeyen Ticaret Politikası Sorunu. 190 4. 3. 2. 2. 5. Ticaret Politikası Değişikliklerine Uyum Sorunu . 191 4. 3. 3. Tarife Dışı Önlemlerin Ticarete Olan Etkilerinin Çekim Modeli Kullanılarak Ölçülmesine İlişkin Literatür İncelemesi . 192 4. 4. Tarife Dışı Önlemlerin 1995 – 2018 Dönemi İçin Türkiye’nin Otomotiv Sektörü Ana ve Yan Sanayii İthalatına Olan Etkilerinin Çekim Modeli Kullanılarak Ölçülmesi . 205 4. 4. 1. Araç ve Yöntemler. 205 4. 4. 1. 1. Araştırmanın yöntemi. 205 4. 4. 1. 1. 1. Kuramsal Çerçeve. 205 4. 4. 1. 1. 2. Ekonometrik Tahmin Yöntemi. 206 4. 4. 1. 1. 3. Model Tahmininde Dikkate Alınan Önemli Hususlar. 211 4. 4. 1. 1. 4. TDÖ’lerin Etkilerinin Sayısallaştırılması. 213 4. 4. 1. 2. Modelde Kullanılan Değişkenler. 215 4. 4. 1. 3. Araştırmada Kullanılan Veri Seti . 220 5. ARAŞTIRMA SONUCUNDA ELDE EDİLEN BULGULAR. 224 5. 1. Türkiye’nin Uygulamış Olduğu TDÖ’lerin Sektör Eşyası Özelinde Değerlendirilmesi. 225 5. 1. 1. İstatistiksel Anlamlılık Bakımından TDÖ’lere İlişkin Bulgular. 225 5. 1. 2. Modelde Kullanılan Diğer Önemli Değişkenlere İlişkin Bulgular. 228 5. 1. 3. Modelden Elde Edilen AVE’lere İlişkin Bulgular. 230 5. 1. 3. 1. TTE Önlemleri İçin Hesaplanmış Olan AVE Değerleri. 232 5. 1. 3. 2. Korunma Önlemleri İçin Hesaplanmış Olan AVE Değerleri. 233 5. 1. 3. 3. Gözetim Önlemleri İçin Hesaplanmış Olan AVE Değerleri . 234 5. 1. 3. 4. Fiyat Kontrolleri İçin Hesaplanmış Olan AVE Değerleri . 234 5. 1. 3. 5. İhracatla İlgili Önlemler İçin Hesaplanmış Olan AVE Değerleri . 235 5. 2. Türkiye’nin Uygulamış Olduğu TDÖ’lerin Sektörel Seviyede Değerlendirilmesi. 236 5. 2. 1. Modellerde Kullanılan TDÖ Değişkenlerine İlişkin Bulgular . 236 5. 2. 2. Modellerde Kullanılan Diğer Önemli Değişkenlere İlişkin Bulgular. 237 5. 2. 3. Sektörel Düzeyde Oluşturulan Modellerden Elde Edilen AVE’lere İlişkin Bulgular. . 240 6. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME . 243 EKLER . 251 KAYNAKÇA. 394