Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Finans Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2020
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: FEVZİ ÇEVİK
Danışman: ÇANKAYA SERKAN
Özet:ÖNSÖZ Bir ülkenin finansal piyasalarının gelişmişliğinin en önemli ölçütlerinden birisi menkul kıymetler borsalarının derinlik ve genişliğidir. Bu borsaların getirilerinin yüksek ve istikrarlı olması uluslararası yatırımların bu ülkelere yönelmesini sağlar; böylece ülkelerin döviz açıkları kapatılır, yatırım/tüketim harcamaları finanse edilir ve bu yolla ülkelerin ekomik büyümeleri hızlanır. Bu nedenle borsa getirilerini etkileyen iç ve dış etkenlerin sıklıkla analizi finans piyasaları açısından da oldukça önem arz etmektedir. Döviz kurlarının borsa getirileri üzerindeki etkileri literatürde sıklıkla tartışılmakla birlikte, borsalara giren/çıkan yabancı yatırımların borsalar üzerindeki etkilerinin incelenmesi oldukça yeni bir konudur. Türkiye?de Borsa İstanbul?daki hisse senetlerinin %60-70 bandında yabancı yatırımcıların elinde olduğu da göz önüne alındığında, bu konunun incelenmesinin ve tartışılmasının önemi daha net görülebilecektir. Özellikle ülkelerde yaşanabilecek siyasi veya ekonomik krizlerde, yabancı fonlar hızla ülkeyi terk ederek, döviz krizini derinleştirebilmekte ve ekonomik krizin şiddetini arttırabilmektedir. Bu durum sadece Türkiye?ye özgü olmayıp, gelişmekte olan ülkeler sepetinde yer alan ve Türkiye?nin muadili olan Hindistan, Güney Kore, Güney Afrika, Brezilya ve Endonezya için de geçerlidir. Tez çalışmam sırasında tüm bilgi, birikim ve tecrübeleri ile bana yardımcı olan ve her zaman destekleyen değerli danışman hocam Sayın Doç. Dr. Serkan Çankaya?ya teşekkürü bir borç bilirim. Araştırmanın ekonometrik analiz konusunda değerli destek ve katkılarını esirgemeyen Sayın Prof. Dr. Elçin Aykaç Alp?e de ayrıca teşekkür ederim. Tez izleme komitesinde değerli önerileri ve yeni bakış açılarıyla katkı sağlayan değerli hocam Sayın Prof. Dr. Osman Gürbüz?e de saygılarımı sunarım. Bu uzun yolculuğun başında kendisinden ders alma fırsatı bulduğum değerli hocam Sayın Prof. Dr Bülent Pamukçu?yu saygıyla selamlar, bir diğer değerli hocam Sayın Prof. Dr. İlker Parasız?ı da rahmetle anmak isterim. İstanbul Ticaret Üniversitesi?ndeki diğer tüm hocalarıma ve idari personele de sevgilerimi sunarım. Son olarak beni bugünlere getiren değerli anneme, beni asla yalnız bırakmayan sevgili eşim ve oğluma da sonsuz sevgi ve şükranlarımı sunarım. Fevzi ÇEVİKv ÖZET Doktora Tezi Fevzi ÇEVİK Gelişmekte Olan Ülkelerde Borsa Getirileri, Net Yabancı Alımları ve Döviz Kurları Arasındaki İlişkilerin Analizi İstanbul Ticaret Üniversitesi Finans Enstitüsü Finans Anabilim Dalı Finansal Ekonomi Doktora Programı Çalışmada, gelişmekte olan altı ülkenin borsa getirileri, döviz kurları ve net yabancı alımları arasındaki ilişkiler, 2008-2019 dönemi haftalık verileriyle, Sınır Testi ve ARDL Yöntemi ile incelenmiştir. Uzun dönemde; Hindistan ve G. Afrika?da Uncovered Equity Parity (UEP) yaklaşımının geçerli olduğu; Türkiye?de sadece borsa ile yerel paranın değeri arasında negatif ilişkiye işaret eden UEP?nin birinci adımının geçerli olduğu; Brezilya?da ise net yabancı alımları ile yerel paranın değeri arasında pozitif ilişkiye işaret eden UEP?nin ikinci adımının geçerli olduğu görülmüştür. Yabancı yatırımcıların Brezilya?da ise “portföy yeniden dengeleme stratejisini” tercih ettikleri belirlenmiştir. Kısa dönemde ise; tüm borsalarda getiriler arttığında net yabancı alımları da artmaktadır. Yani yabancılar tüm ülkelerde “getiri peşinde olma stratejisini” izlemektedir. Simetrik ve asimetrik nedensellik ilişkileri ülke bazlı incelendiğinde bulunan sonuçlar; uzun dönem analizlerinde Hindistan, G. Afrika ve Brezilya piyasalarında belirlenen “getiri peşinde olma stratejisi”ni ve Hindistan haricindeki piyasalar için bulunan kısa dönem analiz sonuçlarını teyit etmektedir. Elde edilen bulgulara göre; portföy yöneticilerinin gelişmekte olan ülkeleri tek bir sepet olarak görmeyip, yönettikleri portföylerde her ülke için farklı stratejiler geliştirmelerinin portföy performanslarına olumlu katkı sağlayacağı söylenebilir. Anahtar Kelimeler: Borsa Getirisi, Net Yabancı Alımları, Döviz Kuru, Portföy Yeniden Dengeleme. vi ABSTRACT PhD Thesis Fevzi ÇEVİK The Interaction between Emerging Stock Market Returns, Foreign Equity Portfolio Flows and Exchange Rates Istanbul Ticaret University Institute of Finance Department of Finance Financial Economics PhD Program This paper examines the relationships between stock market returns, foreign equity portfolio flows and exchange rates in six emerging markets over the period 2008-2019 by using the bounds testing approach and ARDL. In the long run; Uncovered Equity Parity (UEP) condition-which states that local-currency equity return appreciation is offset by currency depreciation is valid for only Indian and S. African markets. Brazil is the only market that pursuing a “portfolio rebalancing strategy”. We found strong support for the “return chasing strategy” for all markets in the short run. Symmetric and asymmetric causality test results are consistent with bounds tests for UEP condition in India, S. Africa, Brazil markets, and for “return chasing strategy” which is valid in all countries, except India. According to the findings, investors/portfolio managers should create individual strategies for each market instead of basket trading strategies. Key Words: : Stock Market Returns, Foreign Equity Portfolio Flows, Exchange Rates, Portfolio Rebalancing vii İÇİNDEKİLER ETİK KURALLARINA UYGUNLUK YAZISI . ii ÖNSÖZ . iv ÖZET . v ABSTRACT . vi İÇİNDEKİLER . vii TABLOLAR LİSTESİ. xiii ŞEKİLLER LİSTESİ . xv KISALTMALAR LİSTESİ . xvi GİRİŞ . 1 BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAMLAR VE TEORİK ÇERÇEVE 1. 1. Döviz Kuru . 7 1. 1. 1. Döviz kurunun tanımı . 7 1. 1. 2. Döviz kuru hesaplama yöntemleri . 7 1. 1. 3. Döviz kuru çeşitleri . 8 1. 1. 3. 1. Nominal kur . 8 1. 1. 3. 2. Reel kur . 9 1. 1. 3. 3. Reel efektif döviz kuru . 9 1. 1. 3. 4. Çapraz Kur . 10 1. 2. Döviz Kuru Rejimleri . 10 1. 2. 1. Sabit döviz kuru . 11 viii 1. 2. 1. 1. Dolarizasyon . 12 1. 2. 1. 2. Para kurulu . 12 1. 2. 1. 3. Ortak para . 12 1. 2. 1. 4. Tek paraya endeksli peg rejimi . 13 1. 2. 1. 5. Sepet döviz kuruna endeksli peg rejimi . 13 1. 2. 2. Ara rejimler . 13 1. 2. 2. 1. Sürünen parite . 13 1. 2. 2. 2. Hedef bölge veya aralık . 14 1. 2. 3. Dalgalı döviz kuru rejimi . 15 1. 2. 4. İmkânsız üçleme . 16 1. 2. 5. Döviz kuru rejimlerinin finansal piyasalara etkileri . 18 1. 3. Kur Riski . 18 1. 3. 1. Sermaye piyasalarında kur riski . 19 1. 3. 2. Uluslararası yatırımlarda kur riski . 19 1. 4. Finansal Piyasalar . 20 1. 4. 1. Piyasa kavramı ve özellikleri . 20 1. 4. 2. Finansal piyasalar . 21 1. 4. 2. 1. Para piyasaları . 21 1. 4. 2. 2. Sermaye piyasaları . 22 1. 5. Borsanın Tanımı ve Çeşitleri . 23 1. 5. 1. Menkul kıymet borsaları . 23 1. 5. 2. Vadeli işlem ve opsiyon borsaları. 24 1. 5. 3. Emtia borsaları . 24 1. 5. 4. Altın ve kıymetli maden borsaları . 25 1. 6. Portföy Kavramı ve Portföy Yönetimi . 26 1. 6. 1. Portföyün çeşitleri. 28 1. 6. 1. 1. Tamamı tahvillerden oluşan portföyler . 29 ix 1. 6. 1. 2. Tamamı hisse senetlerinden oluşan portföyler . 29 1. 6. 1. 3. Karma portföyler . 29 1. 6. 1. 4. Diğer yatırım araçlarından oluşan portföyler . 30 1. 6. 2. Portföy yönetim yaklaşımları . 30 1. 6. 2. 1. Geleneksel portföy yaklaşımı . 30 1. 6. 2. 2. Modern portföy teorisi yaklaşımı . 31 1. 6. 2. 3. Portföy çeşitlendirme . 32 1. 6. 3 Varlık dağıtımı kavramı. 33 1. 6. 3. 1. Varlık dağıtımının temelleri ve sürecin işleyişi . 33 1. 6. 3. 2. Varlık dağıtımında yatırımcının risk-getiri hedefleri . 33 1. 6. 4. Varlık dağıtım stratejileri . 34 1. 6. 4. 1. Portföy yeniden dengeleme stratejisi ve UEP Yaklaşımı . 35 1. 6. 4. 2. Getiri peşinde olma stratejisi . 40 1. 6. 5. Varlık dağıtım stratejilerinde görülen diğer başlıca kavramlar . 42 1. 6. 5. 1. Yabancı yatırıcıların bilgi eksikliği . 43 1. 6. 5. 2. Olumlu geri bildirim . 45 1. 6. 5. 3. Home bias . 47 1. 7. Endeksler . 49 1. 7. 4. Sermaye piyasası endeksleri . 49 1. 7. 5. Endeks hesaplama yöntemleri . 49 1. 7. 6. Morgan Stanley Capital International (MSCI) . 52 1. 7. 6. 1. MSCI endeksleri . 52 1. 7. 6. 2. MSCI hisse senedi endeksleri . 53 1. 7. 6. 3. Diğer MSCI endeksleri . 57 1. 8. Yabancı Sermaye Yatırımları . 58 1. 8. 1. Doğrudan yabancı sermaye yatırımları . 59 1. 8. 2. Yabancı yatırımcıların portföy yatırımları . 60 x 1. 8. 2. 1. Yabancı yatırımcıların borç senetleri yatırımları . 61 1. 8. 2. 2. Yabancı yatırımcıların hisse senedi/yatırım fonu yatırımları . 62 1. 8. 3. Net yabancı alımları verisi . 63 İKİNCİ BÖLÜM ÜLKE BİLGİLERİ 2. 1. Seçilen Ülkeler Hakkında Genel Bilgiler . 67 2. 1. 1. Hindistan . 70 2. 1. 2. Güney Kore . 71 2. 1. 3. Güney Afrika. 71 2. 1. 4. Brezilya . 72 2. 1. 5. Endonezya . 72 2. 1. 6. Türkiye . 72 2. 2. Seçilen Ülkelerde Uygulanan Kur Rejimlerine Tarihsel Bakış . 73 2. 2. 1. Hindistan?da uygulanan kur rejimleri . 73 2. 2. 2. Güney Kore?de uygulanan kur rejimleri . 74 2. 2. 3. Güney Afrika?da uygulanan kur rejimleri . 75 2. 2. 4. Brezilya?da uygulanan kur rejimleri. 76 2. 2. 5. Endonezya?da uygulanan kur rejimleri. 77 2. 2. 6. Türkiye?de uygulanan kur rejimleri . 78 2. 3. Seçilen Ülke Borsalarına Genel ve Tarihsel Bakış . 81 2. 3. 1. Hindistan Borsası?nın gelişimi . 86 2. 3. 2. Güney Kore Borsası?nın gelişimi . 87 2. 3. 3. Güney Afrika Borsası?nın gelişimi . 88 2. 3. 4. Brezilya Borsası?nın gelişimi . 89 2. 3. 5. Endonezya Borsası?nın gelişimi . 90 2. 3. 6. Türkiye Borsası?nın gelişimi. 92 xi ÜÇÜNCÜ BÖLÜM LİTERATÜR TARAMASI 3. 1. Net Yabancı Alımları, Borsa Getirileri ve Döviz Kuru Arasındaki İlişkileri İnceleyen Çalışmaların Özeti . 94 3. 2. Net Yabancı Alımları ile Borsa Getirisi Arasındaki İlişkiyi İnceleyen Çalışmaların Özeti . 96 3. 3. Net Yabancı Alımları ile Döviz Kuru Arasındaki İlişkiyi İnceleyen Çalışmaların Özeti . 99 3. 4. Döviz Kuru ile Borsa Getirisi Arasındaki İlişkiyi İnceleyen Çalışmaların Özeti . 100 3. 5. Literatürde Yer Alan Bazı Çalışmaların Topluca Değerlendirilmesi . 101 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM EKONOMETRİK ANALİZ 4. 1. Veri Seti . 104 4. 1. 1. Tanımlayıcı istatistikler . 105 4. 1. 2. Korelasyon matrisleri . 107 4. 1. 2. 1. Hindistan’a ait korelasyon matrisleri . 107 4. 1. 2. 2. Güney Kore’ye ait korelasyon matrisleri . 108 4. 1. 2. 3. Güney Afrika’ya ait korelasyon matrisleri. 109 4. 1. 2. 4. Brezilya’ya ait korelasyon matrisleri . 109 4. 1. 2. 5. Endonezya’ya ait korelasyon matrisleri . 110 4. 1. 2. 6. Türkiye’ye ait korelasyon matrisleri . 111 4. 1. 2. 7. Borsa endeksleri arasındaki korelasyon matrisi . 112 4. 1. 2. 8. Döviz kurları arasındaki korelasyon matrisi . 112 4. 1. 2. 9. Net yabancı alımları arasındaki korelasyon matrisi . 113 4. 2. Model. 113 4. 3. Yöntem . 114 xii 4. 4. Analizler . 115 4. 4. 1. Birim kök testlerinin genel çerçevesi . 115 4. 4. 1. 1. ADF birim kök testi . 117 4. 4. 1. 2. PP Birim kök testi . 120 4. 4. 1. 3. KPSS birim kök testi . 123 4. 4. 2. Eşbütünleşme testi . 126 4. 4. 3. Uzun dönem analizi sonuçları . 129 4. 4. 4. Kısa dönem analizi sonuçları . 133 4. 4. 5. Nedensellik testi . 138 4. 4. 5. 1. Hindistan İçin Yapılan Nedensellik Testi Sonuçları . 141 4. 4. 5. 2. Güney Kore İçin Yapılan Nedensellik Testi Sonuçları . 144 4. 4. 5. 3. Güney Afrika İçin Yapılan Nedensellik Testi Sonuçları . 147 4. 4. 5. 4. Brezilya İçin Yapılan Nedensellik Testi Sonuçları . 150 4. 4. 5. 5. Endonezya İçin Yapılan Nedensellik Testi Sonuçları . 153 4. 4. 5. 6. Türkiye İçin Yapılan Nedensellik Testi Sonuçları . 156 4. 4. 5. 6. Analize dâhil edilen ülkelere yönelik net yabancı alımları arasındaki nedensellik ilişkileri . 162 SONUÇ VE POLİTİKA ÖNERİLERİ . 166 KAYNAKÇA . 172 ÖZGEÇMİŞ . 194