Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Finans Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2020
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: BÜLENT ŞENOL AKSOY
Danışman: EKREN NAZIM
Özet:ÖZET Bu çalışmada petrol ihraç ve ithal eden ülkeler açısından petrol fiyat dalgalanmalarının makroekonomik etkileri incelenmiştir. Ayrıca, petrol fiyat şoklarında ülkelerin ihracat, ithalat, kur sistemleri ve faiz oranlarındaki değişimler analiz edilmiştir. Petrol piyasası dışındaki dış kaynaklı ve petrol piyasasının normal işlemesinin bir sonucu olarak iç kaynaklı ortaya çıkan olaylar, petrol üretimine yönelik pozitif ve negatif şokları doğuran temel unsurlar olarak gözlemlenmiştir. Petrol arz ve talep şoklarının 1990 yılından günümüze kadar ülkelerin makroekonomilerine olan dinamik etki sonuçları incelendiğinde; petrol üretiminde jeopolitik olaylardan kaynaklanan 1990'lı yıllardaki problemler, dünyada ham petrol üretimindeki değişkenliğin yaklaşık %7'sini oluşturduğu, bununla birlikte 2000 yılından sonra bu etkinin arttığı gözlemlenmiştir. 2003-2008 yılları arasında petrol fiyatlarındaki artışın toplam arz şoklarından kaynaklandığı ve genel olarak iç kaynaklı arz şoklarının petrol fiyatlarının tarihsel değişiminde önemli rol oynadığı, 2010 yılından sonra ise petrol fiyatlarındaki değişimlerin büyük ölçüde dış kaynaklı arz şoklarına bağlı olduğu görülmektedir. Petrol fiyatlarında global ölçekte gerçekleşen değişimler 1970’li yıllardaki ambargo ve takip eden yıllarda yaşanan jeopolitik olaylarla başlamıştır. 1981-1987 yılları arasında OPEC üyesi olmayan ülkelerde petrol üretimindeki artış neticesinde azalan petrol talebi varil fiyatının 8 dolara kadar düşmesine sebep olmuştur. 1990 yılı Ağustos ayında, Irak’ın Kuveyt’i işgal etmesi ile yükselişe geçen petrol fiyatları, 1990’lı yıllarda sürekli bir düşüş eğilimi göstermiştir. 1997 yılında gerçekleşen Asya Krizi sonrasında 12 USD seviyesine gerileyen fiyatlar, Rusya ve OPEC ülkelerinin petrol arzını kısmasıyla tekrar yükselişe geçmiştir. 2002 yılından sonra global ekonomideki büyüme ile talep artışı petrol fiyatlarının hızlı bir şekilde artmasına sebep olmuştur. Petrol fiyatlarındaki bu yükseliş 2008 yılında gerçekleşen krize kadar sürmüştür. 2008 yılı sonunda ham petrol fiyatları 110 USD olmuş, 2009 yılında 112 USD seviyelerine çıkmış ve yine 2014 yılında 108 USD seviyelerine gelmiştir. Avrupa ve ABD’de yaşanan ekonomik durgunluk gelişmekte olan iii piyasalara yayılmış ve arz yönlü etkilerle birlikte petrol fiyatları 2014 yılının ikinci yarısından sonra düşüş eğilimine girmiştir. Bu düşüş eğilimi 2016 yılı Mart ayına kadar devam etmiştir. Ekonomik aktivitelerin büyük bir çoğunluğu direkt veya dolaylı olarak enerji tüketimi ile ilişkilidir. Enerji kaynaklarında ise petrolün kullanım alanının yaygınlığı etken olarak petrol piyasasını ön plana taşımaktadır. Petrol fiyatlarında gerçekleşen değişkenliğin ana sebepleri; yükselen talep ve arzın etkin bir şekilde ülkelerin politik ve ekonomik istikrarına bağlı ve petrol üretiminin yoğun olarak askeri müdehaleler, doğal afetler, piyasadaki spekülatörlerin varlığı gibi dış etkenlerle yoğun ilişki içerisinde olmasıdır. Petrol, neredeyse tüm ülkeler için bütün ekonomik faaliyetlerde kullanılan önemli bir girdidir. Bu nedenle petrol fiyatlarındaki artışın, Türkiye ve Çin gibi petrol ithalatçısı ülkelerde ekonomik büyümeyi olumsuz yönde etkilemesi muhtemeldir. Kanada ve Norveç gibi ihracatçı ülkelerde ise ekonomik büyümeyi olumlu yönde etkilemesi öne çıkmaktadır. Bu çalışma, 1990 yılı 1. Çeyreği ile 2018 yılı 4. Çeyreği arasındaki dönemlerde, iki ihracatçı ülke (Kanada ve Norveç) ve üç ithalatçı ülkeyi (Çin, Türkiye ve ABD) örneklendirerek petrol fiyat şoklarının ekonomik büyüme üzerindeki etkisini incelemeyi amaçlamaktadır. Sonuçlar, ihracatçı ülkelerdeki (Kanada ve Norveç) (Granger nedensellik testine dayanarak), petrol fiyatlarındaki dalgalanmaların ekonomik büyüme ve kamu gelirlerinde değişikliğe neden olduğunu göstermektedir. Ancak, ithalatçı ülkeler için sonuçlar farklılık göstermektedir. Anahtar Sözcükler: İhracatçı Ülkeler, İthalatçı Ülkeler, Petrol Fiyat Dalgalanmaları, Petrol Fiyatları, Arz Şokları, Makroekonomi, Granger Nedensellik. iv ABSTRACT In this study, the effects of oil price fluctuation on macroeconomic balances were investigated from the point of oil exporter and oil importer countries. The effects of oil price shocks on the main macroeconomic inputs such as export rates, import rates, exchange systems and interest rates are analyzed in particular. There are internal and externally differentiated factors that together with the petroleum supply shocks of the crude oil, which give rise to positive and negative shocks to the oil production as a result of (exogenous) incidents outside the oil market or as a result of the normal processing of the oil market (endogenous). The dynamic effects of the oil supply and demand shocks on the macroeconomics of the countries since 1990 are examined in this study. In the 1990s, we see that the problem arising from geopolitical events in oil production constitutes approximately 7% of the variability in crude oil production in the world. However, we see that this effect has increased after 2000. It has been observed that oil supply shocks may have very different effects on the actual oil prices due to the basics of the shocks. In particular, it has been found that the measurements that determine the impacts caused by the change in oil supply are more reasonable in explaining the variability in real oil prices compared to the supply shocks process. It was observed that the increase in oil prices, especially between 2003 and 2008, was due to the total supply shocks beyond the shocks in oil prices. In general, domestic supply shocks play an important role in the historical change of oil prices. However, it should be kept in mind that changes in oil prices after 2010 are largely dependent on external supply shocks. However, it can be concluded that the supply side of the market is historically a determining factor in the true price of oil. The beginning of the global changes in oil prices is the embargo in the 1970s and after that, geopolitic incidents that was taking place during 1990s and 2000s. As a result of the increase in oil production in non-OPEC countries between 1981 and 1987, decreasing oil demand caused the barrel price to decrease by 8 USD. Oil prices, which had risen slightly in August 1990 with the invasion of Kuwait by Iraq, showed a steady decline in the 1990s. After the Asian crisis of 1997, the prices fell to 12 USD, and Russia and OPEC countries started to rise again after the oil supply decreased. After 2002, the increase in demand due to the growth in the global economy led to a rapid increase in oil prices. This increase trend of oil price continued until the 2008 crisis. The recent upward trend in 2009 was v driven by the rapid recovery in the growth performance of emerging economies. Crude oil prices, which were USD 110 at the end of 2008, increased to USD 112 in 2009 and then decreased to 108 USD in 2014. In the second half of 2014, oil prices entered a downward trend due to the spread of stagnation in Europe and USA in emerging markets and supply-side effects. This trend continued until March 2016. Most of the economic activities are directly or indirectly related to energy consumption. The magnitude of the use of petroleum in energy resources is highlighting the oil market. The main reasons for the variable nature of the oil market, the increasing demand and supply depend strongly on the political and economic stability of the countries, and the oil production is heavily related to the external factors such as military conflicts, natural disasters and speculators. Oil is a crucial input for all the countries almost in all economic activities. Because of this reason, the rise in oil prices is likely affect in negative way of economic growth in oil importing countries such as Turkey and China. However, the rise in oil prices is likely affect in positive way of economic growth in oil exporting countries such as Canada and Norway. The purpose of this study is examine the impact of oil pirce shocks on economic growth with examples of two exporting countries (Canada and Norway) and three importing countries (China, Turkey and the United States) between the period of Q1-1990 to Q4-2018. The results show that the volatility in oil prices in exporting countries (Canada and Norway) (based on the Granger causality test) cause a change in economic growth and government revenue. On the other hand, for the importing countries results are different. Keywords: Exporting Countries, Importing Countries, Oil Price Fluctuations, Oil Prices Shocks, Macroeconomics, Granger Causality. vi İÇİNDEKİLER Sayfa No. ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii TABLO LİSTESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ix GRAFİK LİSTESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . x KISALTMALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiii GİRİŞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1. PETROL FİYAT ŞOKLARI KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1. 1. Petrol Fiyat Şoklarının Tanımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1. 2. Uluslararası Petrol Fiyat Dalgalanmalarını Etkileyen Faktörler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 1. 3. Petrol Piyasasında Hâkim Olan Görüşler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 1. 4. Petrol Fiyat Şoklarının Tarihsel Süreçleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 1. 4. 1. Tarihsel Süreçte Petrol Fiyat Şokları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 1. 4. 2. Tarihte Petrol Fiyat Dalgalanmalarının Temel Faktörleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1. 4. 3. Petrol Fiyat Şoklarının Tarihsel Süreçlerin Son 100 Yıllık Dönem İçin İncelenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 1. 4. 3. 1. 1973-1974 Arap İsrail Savaşı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 1. 4. 3. 2. 1979 İran Devrimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 1. 4. 3. 3. İran-Irak ve Körfez Savaşı Dönem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 1. 4. 3. 4. 2002-2003 Petrol Arz Kesintileri ve 2008 Global Krizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 1. 5. Teoriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 1. 5. 1. Açık Ekonomi Teorisi ve Politikası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 1. 5. 2. Reel Konjonktür Teorisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 1. 5. 3. Tedarik Tarafı Kanalı Modeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 1. 5. 4. Talep Tarafı Kanalı Modeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 1. 5. 5. Petrol Fiyatlarındaki Şoklara Karşı Asimetri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 1. 5. 6. Para Politikası Kanalı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 2. SEÇİLMİŞ ÜLKELERİN MAKROEKONOMİK ANALİZİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 2. 1. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü ve Diğer İhracatçı ve İthalatçı Pazarlar . . . . . . 40 2. 2. Petrol İhraç Eden Ülkeler ve Makroekonomik Analizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 2. 2. 1. Kuveyt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 vii 2. 2. 2. Venezuela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 2. 2. 3. Suudi Arabistan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 2. 2. 4. Rusya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 2. 2. 5. Meksika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 2. 2. 6. Kanada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 2. 2. 7. Norveç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 2. 2. 8. Nijerya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 2. 3. Petrol İthal Eden Ülkeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 2. 3. 1. ABD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 2. 3. 2. Çin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 2. 3. 3. Türkiye . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 2. 3. 4. İngiltere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 3. PETROL ŞOKLARI VE EKONOMİK AKTİVİTELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 3. 1. Kilit Kanallar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 3. 2. Ekonomik Aktiviteler Üzerine Etki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 3. 3. Enflasyon Etkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 3. 4. Cari Açık Etkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 3. 5. İstihdam Etkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 3. 6. Fiyat Değişim Analizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 4. PETROL FİYAT ŞOKLARININ EKONOMİK FAALİYETLER ÜZERİNDEKİ EKONOMETRİK ANALİZİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 4. 1. Literatür Taraması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 4. 1. 1. Petrol İhraç Eden Ülkeler Üzerine Çalışmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 4. 1. 2. Petrol İthal Eden Ülkeler Üzerine Çalışmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 4. 1. 3. Petrol Şoklarının Nedenselliği Bakımından Literatürün Gelişimi Ve Sınıflandırılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 4. 1. 4. Ekonometrik Yöntemin Ana Kurgusu Bağlamında Literatür Gelişimi Ve Sınıflandırılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 4. 2. Değişkenler ve Veriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 4. 3. Yöntem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 4. 4. Ekonometrik Bulgular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 4. 4. 1. Durağanlık Testi Sonuçları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 4. 4. 2. Bulgular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 4. 4. 2. 1. Vektör Otoregresyon Tahminleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 4. 4. 2. 2. Granger Nedensellik Testi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 viii SONUÇ VE ÇIKARIMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 KAYNAKÇA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 EKLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118